“Ιουλιανά” του 1920: Όταν η “Ελλάδα των Δύο Ηπείρων” αιματοκυλίστηκε από τον Διχασμό
Το ημερολόγιο έγραφε 30 Ιουλίου 1920. Στο Παρίσι, λίγες μόνο μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών – ένα ιστορικό επίτευγμα που οραματίστηκε την “Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών” – ο Ελευθέριος Βενιζέλος, θριαμβευτής πρωθυπουργός, ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην πατρίδα. Δεν γνώριζε ότι αυτή η επιστροφή θα σηματοδοτούσε την έναρξη ενός διήμερου δράματος, των “Ιουλιανών” του 1920, που θα έριχνε ξανά τη σκιά του Εθνικού Διχασμού πάνω από την πληγωμένη Ελλάδα.
Η Απόπειρα στο Παρίσι: Δέκα Σφαίρες για τον «Σωτήρα»
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, σύμβολο της Μεγάλης Ιδέας και αρχιτέκτονας της Συνθήκης των Σεβρών, βρισκόταν στον σιδηροδρομικό σταθμό Λυών του Παρισιού, έτοιμος να επιβιβαστεί στο θρυλικό Οριάν Εξπρές. Η στιγμή ήταν κορυφαία για την Ελλάδα, η οποία φάνταζε να αγγίζει το όνειρο της εδαφικής επέκτασης. Ωστόσο, η φαινομενική εθνική ομοψυχία διαταρασσόταν από τον βαθιά ριζωμένο Εθνικό Διχασμό. Δύο απότακτοι βασιλόφρονες αξιωματικοί, ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης και ο υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκης, τον περίμεναν.
Με δέκα πυροβολισμούς από τα περίστροφά τους, οι δύο άνδρες επιχείρησαν να βάλουν τέλος στη ζωή του πρωθυπουργού. Παρότι δεινοί σκοπευτές, ο Βενιζέλος τραυματίστηκε ευτυχώς επιπόλαια στο δεξί χέρι. Η ανάγκη για νοσηλεία ανέβαλε την άμεση επιστροφή του, αλλά η είδηση της απόπειρας, αν και αρχικά παραποιημένη ως δολοφονία, έφτασε στην Αθήνα σαν κεραυνός εν αιθρία.
Η Αθήνα στις Φλόγες: Μια Νύχτα Αντιποίνων και η Δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη
Η παραποιημένη είδηση της “δολοφονίας” του Βενιζέλου στο Παρίσι πυροδότησε μια έκρηξη οργής και βίας στην Αθήνα στις 31 Ιουλίου. Φιλοβενιζελικές παρακρατικές ομάδες, εκμεταλλευόμενες το κλίμα εκδίκησης, επιτέθηκαν με μανία εναντίον κάθε τι που θύμιζε αντιπολίτευση. Γραφεία αντιπολιτευόμενων εφημερίδων όπως η «Καθημερινή» και ο «Ριζοσπάστης» δέχτηκαν επιθέσεις και καταστροφές. Τυπογραφεία, καταστήματα, ακόμη και θέατρα, όπως το «Κοτοπούλη» της γνωστής ηθοποιού και ερωμένης του Ίωνα Δραγούμη, Μαρίκας Κοτοπούλη, έγιναν στόχοι λεηλασιών. Σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης, όπως του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Σκουλούδη, λεηλατήθηκαν ανενόχλητα.
Μέσα σε αυτό το χάος, το πιο τραγικό γεγονός ήταν η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη. Ο Δραγούμης, μια επιφανής μορφή της αντιβενιζελικής παράταξης, διπλωμάτης, συγγραφέας και οραματιστής, θεωρούνταν από πολλούς ως ένας μελλοντικός πρωθυπουργός. Παρά τις προτροπές της Μαρίκας Κοτοπούλη να παραμείνει στο σπίτι του στην Κηφισιά, ο Δραγούμης αποφάσισε να κατευθυνθεί προς το κέντρο της Αθήνας με το μικρό του «Φορντ», προκειμένου να ολοκληρώσει την ύλη του περιοδικού του «Πολιτική Επιθεώρησις».
Στις 3 το μεσημέρι, στο ύψος της βίλας «Θων» (σημερινός Κόμβος Αμπελοκήπων), το αυτοκίνητό του σταμάτησε από στρατιωτικές δυνάμεις του «Τάγματος Ασφαλείας», της προσωπικής φρουράς του Βενιζέλου. Μετά από σύντομες διαβουλεύσεις μεταξύ του στενού συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη, και του επικεφαλής του Τάγματος Ασφαλείας, Παύλου Γύπαρη, ο Δραγούμης οδηγήθηκε πεζή σε άγνωστο μέρος. Σύμφωνα με αυτόπτη μάρτυρα, περίπου στις 4 το απόγευμα, στη γωνία των οδών Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου, ο Ίων Δραγούμης έπεσε νεκρός από τους πυροβολισμούς των στρατιωτών.
Η Επόμενη Μέρα: Σιωπή, Υποδοχή και Εκλογική Ανατροπή
Η κηδεία του Ίωνα Δραγούμη έγινε την επόμενη μέρα. Οι φιλοβενιζελικές εφημερίδες της εποχής, όπως ο «Ελεύθερος Τύπος» του Ανδρέα Καβαφάκη, οι «Καιροί» και η «Πατρίς» του Δημητρίου Λαμπράκη, υποβάθμισαν τη δολοφονία, παρουσιάζοντάς την διαστρεβλωμένα και κρατώντας ως κύριο θέμα την αποτυχημένη απόπειρα κατά του Βενιζέλου.
Τα πνεύματα ηρέμησαν σταδιακά τις επόμενες μέρες, ειδικά μετά την άφιξη του Ελευθερίου Βενιζέλου στις 17 Αυγούστου στον Πειραιά με το θωρηκτό «Αβέρωφ». Η υποδοχή ήταν αποθεωτική, μια ένδειξη της μεγάλης του δημοτικότητας εκείνη την περίοδο. Στις 25 Αυγούστου, η Βουλή, γνωστή και ως «Βουλή των Λαζάρων», ανακήρυξε τον Βενιζέλο με ψήφισμα σε «Ευεργέτη και Σωτήρα της Πατρίδος». Την επομένη συζητήθηκε η δολοφονία Δραγούμη, με την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων να προσφέρει «συγγνώμες» και «ψελλίσματα» χωρίς ουσιαστικές εξηγήσεις.
Στις 14 Σεπτεμβρίου, η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών εορτάσθηκε με λαμπρότητα στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Ο Βενιζέλος, ενθαρρυμένος από τη μεγάλη του δημοτικότητα και την ιστορική στιγμή, προκήρυξε εκλογές για την 1η Νοεμβρίου 1920. Ωστόσο, προς γενική κατάπληξη, τις έχασε πανηγυρικά. Το ελληνικό εκλογικό σώμα, κουρασμένο από χρόνια πολέμου και διχασμού, ψήφισε υπέρ της επιστροφής του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ και της ομαλότητας, ανοίγοντας ένα νέο, επώδυνο κεφάλαιο στην ιστορία της Ελλάδας. Αργότερα, κάποιοι από τους δράστες και των δύο θλιβερών συμβάντων δικάστηκαν και καταδικάστηκαν, αλλά η πληγή του Διχασμού παρέμενε ανοιχτή.
Η Κληρονομιά των “Ιουλιανών”
Τα “Ιουλιανά” του 1920 αποτελούν ένα τραγικό ορόσημο στην ελληνική ιστορία. Υπενθυμίζουν με δραματικό τρόπο τις ολέθριες συνέπειες του Εθνικού Διχασμού, ο οποίος, ακόμη και σε στιγμές εθνικής κορύφωσης, μπορούσε να οδηγήσει σε εμφύλιες συγκρούσεις και αιματοχυσία. Η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη, μιας φωτισμένης προσωπικότητας, παραμένει ένα από τα μελανά σημεία της περιόδου, σύμβολο του πάθους και του μίσους που τύφλωσε την ελληνική κοινωνία και οδήγησε σε πράξεις αδιανόητες για ένα δημοκρατικό κράτος. Η ιστορία των “Ιουλιανών” είναι μια διαρκής υπενθύμιση της σημασίας της εθνικής ενότητας και της επικίνδυνης φθοράς που προκαλεί η πολιτική πόλωση.
