30 Ιουλίου 1982: Η Μελίνα Μερκούρη Θέτει το Αίτημα Επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα
Η Κραυγή της Μελίνας: Όταν η Ψυχή της Ελλάδας Ζήτησε Πϊσω τους Θησαυρούς της, την Κληρονομιά της
Σαν σήμερα, 30 Ιουλίου, η φωνή της Μελίνας Μερκούρη αντήχησε στα πέρατα του κόσμου, όχι μόνο ως ηθοποιού αλλά και ως Υπουργού Πολιτισμού, θέτοντας ένα αίτημα που ξεπερνούσε τα όρια της διπλωματίας: την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ήταν η στιγμή που η “τελευταία Ελληνίδα Θεά”, όπως την αποκάλεσε ο διεθνής Τύπος, μεταμορφώθηκε σε θεματοφύλακα της εθνικής μας ψυχής, εκφράζοντας με πάθος και ορμή την ουσία της ελληνικότητας.
Η Γυναίκα Πίσω από τον Θρύλο
Η Μαρία-Αμαλία (Μελίνα) Μερκούρη, γεννημένη στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1920, δεν ήταν μια απλή καλλιτέχνιδα. Ήταν ένα φαινόμενο. Με ρίζες βαθιά στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας –κόρη του βουλευτή και υπουργού Σταμάτη Μερκούρη και εγγονή του μακροβιότερου δημάρχου Αθηναίων, Σπύρου Μερκούρη– η Μελίνα έμελλε να χαράξει τη δική της, μοναδική πορεία, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα της στον κινηματογράφο, το θέατρο και την πολιτική.
Η νεαρή Μελίνα ήταν ένα ατίθασο πνεύμα. Ο γάμος της με τον πολύ μεγαλύτερό της Παναγή Χαροκόπο και η αμφιλεγόμενη σχέση της με τον Φειδία Γιαδικιάρογλου κατά την Κατοχή, για την οποία κατηγορήθηκε για πλουσιοπάροχη ζωή εν μέσω λιμοκτονίας, ήταν κομμάτια ενός πολύπλοκου παζλ. Η ίδια, με την ειλικρίνεια που τη διέκρινε, παραδέχθηκε ότι αντλούσε χρήματα από τους πλούσιους άνδρες της, αλλά τόνισε πως αυτά διοχετεύονταν στην Αντίσταση, ενώ οι γνωριμίες της χρησιμοποιούνταν για τη διάσωση αντιστασιακών – ισχυρισμοί που επιβεβαιώθηκαν από συναδέλφους της.
Από τη “Στέλλα” στο Μπρόντγουεϊ: Η Διεθνής Ακτινοβολία
Η Μελίνα Μερκούρη εισήλθε στον κόσμο της υποκριτικής το 1943, αποφοιτώντας από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Το ντεμπούτο της το 1944 σημαδεύτηκε από τα “Δεκεμβριανά”, αλλά η αληθινή της καθιέρωση ήρθε το 1949 με το “Λεωφορείον ο Πόθος” του Τένεσι Γουίλιαμς, όπου έγινε η πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός που ενσάρκωσε την Μπλανς Ντιμπουά.
Η διεθνής της καριέρα απογειώθηκε το 1955 με τη θρυλική ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη “Στέλλα”. Η παρουσία της στις Κάννες όχι μόνο γοήτευσε τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν –έναν άνδρα που έμελλε να γίνει ο σύντροφος της ζωής της– αλλά άνοιξε και τις πύλες του Χόλιγουντ. Η συνεργασία της με τον Ντασέν απέδωσε ταινίες-σταθμούς όπως “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” (1957), “Ο νόμος” (1958), “Φαίδρα” (1962) και φυσικά το “Ποτέ την Κυριακή” (1960).
Το “Ποτέ την Κυριακή” ήταν η ταινία που την εκτόξευσε στην παγκόσμια φήμη. Της χάρισε βραβείο ερμηνείας στις Κάννες και μια υποψηφιότητα για Όσκαρ. Η ερμηνεία της στο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι “Τα Παιδιά του Πειραιά” αποκάλυψε ένα ακόμα ταλέντο της, ενώ ο ρόλος της Ίλια στο Μπρόντγουεϊ, στην θεατρική μεταφορά της ταινίας, της εξασφάλισε υποψηφιότητα για βραβείο Τόνι.
Η Πολιτική Δράση και η Κραυγή για τα Γλυπτά
Μετά την επιβολή της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών το 1967, η Μελίνα Μερκούρη αυτοεξορίστηκε. Με την αστείρευτη ενέργειά της και τη διεθνή της φήμη, έγινε η φωνή της Ελλάδας που αντιστάθηκε, ενημερώνοντας τη διεθνή κοινή γνώμη για το καθεστώς. Η ιστορική δήλωσή της, “Εγώ γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα, ο κ. Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας,” παραμένει σύμβολο αντίστασης και αξιοπρέπειας.
Μετά τη Μεταπολίτευση το 1974, η Μελίνα επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα και αφοσιώθηκε στην πολιτική, εκλεγόμενη συνεχώς βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ. Από το 1981 έως το 1989 και ξανά από το 1993 έως το 1994, διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού, μια θέση που ανέδειξε με το μοναδικό της στυλ και όραμα. Ήταν η ψυχή πίσω από τη δημιουργία των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων και η εμπνεύστρια του θεσμού της “Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης”.
Αλλά πάνω απ’ όλα, η Μελίνα Μερκούρη έγινε η ακαταμάχητη φωνή για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η αποφασιστικότητα, το πάθος και η ρητορική της δεινότητα έθεσαν το ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο, μετατρέποντάς το από απλή διεκδίκηση σε μια βαθιά ηθική απαίτηση. Τα λόγια της, γεμάτα συγκίνηση και περηφάνια, αντικατοπτρίζουν την ψυχή ενός ολόκληρου έθνους:
“Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας.”
Η Αιώνια Κληρονομιά
Η Μελίνα Μερκούρη άφησε την τελευταία της πνοή στις 6 Μαρτίου 1994, στη Νέα Υόρκη, νικημένη από τον καρκίνο. Ωστόσο, η κληρονομιά της ζει. Το Υπουργείο Πολιτισμού, τιμώντας την “τελευταία Ελληνίδα Θεά”, κήρυξε το 2020 ως Έτος Μελίνας Μερκούρη, έναν αιώνα μετά τη γέννησή της.
Η Μελίνα δεν ήταν απλώς μια ηθοποιός ή μια πολιτικός. Ήταν η ζωντανή ενσάρκωση της ελληνικής ψυχής: παθιασμένη, ατίθασα ελεύθερη, με μια ανυπότακτη αγάπη για την πατρίδα της και τον πολιτισμό της. Η μάχη της για τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν ήταν μια απλή διεκδίκηση αρχαιολογικών θησαυρών. Ήταν η διεκδίκηση της ιστορικής μνήμης, της εθνικής ταυτότητας και της ουσίας αυτού που σημαίνει Έλληνας. Η φωνή της, εκείνη την 30η Ιουλίου, ήταν και παραμένει μια κραυγή που ζητάει δικαιοσύνη και αναγνώριση, μια κραυγή που συνεχίζει να εμπνέει μέχρι σήμερα.
