22 Ιουλίου 1943: Η Ηρωική Διαδήλωση στην Αθήνα που Τσάκισε τα Σχέδια του Χίτλερ για τη Μακεδονία
Στις 22 Ιουλίου 1943, η κατεχόμενη Αθήνα έγινε ο τόπος μιας από τις πιο συγκλονιστικές πράξεις αντίστασης κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Χιλιάδες Έλληνες, με εκτιμήσεις να κυμαίνονται από 100.000 έως 400.000, ξεχύθηκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας, αψηφώντας τα γερμανικά τανκς και τα πολυβόλα, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην απόφαση των Γερμανών να παραχωρήσουν τη Βόρεια Ελλάδα, από τον Στρυμόνα ως τον Αξιό, στη Βουλγαρία. Η διαδήλωση, οργανωμένη από το ΕΑΜ, πνίγηκε στο αίμα, με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, αλλά η μαζική αντίσταση ανάγκασε τον Χίτλερ να αναστείλει τα σχέδιά του «επ’ αόριστον».
Η Αφορμή: Η Γερμανική Απόφαση
Στις 14 Ιουλίου 1943, οι κατοχικές αρχές δημοσίευσαν ανακοίνωση που προκάλεσε κύμα οργής σε όλη την Ελλάδα: «Διά στρατιωτικούς λόγους, οφειλομένους εις την γενικήν πολεμικήν κατάστασιν και εξαιτίας της πληγής των ανταρτών, κατέστη αναγκαία η ενίσχυσις των στρατευμάτων κατοχής εν Ελλάδι». Η ανακοίνωση αποκάλυπτε ότι η περιοχή ανατολικά του ποταμού Αξιού, πλην της Θεσσαλονίκης, θα περνούσε υπό βουλγαρική στρατιωτική κατοχή, ενώ η διοίκηση θα παρέμενε στα χέρια Γερμανών. Η απόφαση αυτή, που ουσιαστικά επέκτεινε τη βουλγαρική ζώνη κατοχής στη Μακεδονία, θεωρήθηκε από τους Έλληνες προδοσία των εθνικών τους δικαιωμάτων, καθώς η Βουλγαρία είχε ήδη προσαρτήσει την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη από το 1941.
Το αντάρτικο, που είχε φουντώσει στα ελληνικά βουνά, ανάγκαζε τους Γερμανούς να διατηρούν σημαντικές δυνάμεις στην Ελλάδα, αποδυναμώνοντας το ανατολικό μέτωπο. Για να αντιμετωπίσουν την πίεση, ανέθεσαν τη φύλαξη της Κεντρικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους συμμάχους τους, οι οποίοι είχαν ήδη κακή φήμη για τη σκληρότητα τους στην Ανατολική Μακεδονία. Η απόφαση αυτή πυροδότησε μαζικές αντιδράσεις, καθώς οι Έλληνες έβλεπαν τη Μακεδονία ως αναπόσπαστο κομμάτι της πατρίδας τους.
Η Μεγαλειώδης Διαδήλωση
Η γενική απεργία και η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου οργανώθηκαν με υποδειγματικό συντονισμό από το ΕΑΜ, με προκηρύξεις και συνθήματα να γεμίζουν τις γειτονιές, τα σχολεία και τα εργοστάσια της Αθήνας. Το πρωί της ημέρας, πλήθη από το Μοναστηράκι, την Ομόνοια, τον Ψυρρή και τα Εξάρχεια κατέκλυσαν την οδό Πανεπιστημίου, κρατώντας ελληνικές σημαίες και φωνάζοντας συνθήματα όπως «Όχι στην Επέκταση» και «Έξω οι Βούλγαροι φασίστες από τη Μακεδονία και τη Θράκη». Οι διαδηλωτές, αψηφώντας την απειλητική παρουσία των κατοχικών δυνάμεων, κατευθύνθηκαν προς τη βουλγαρική πρεσβεία στη Ρηγίλλη.
Η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη. Ο Ηλίας Βενέζης, στο διήγημά του «22 Ιουλίου 1943», περιγράφει την «στυφή σιωπή» που προμήνυε το ξέσπασμα: «Το πλήθος περπατά σιωπηλό και σκυφτό… σαν ηφαίστειο που άξαφνα θ’ ανάψει». Η μαζικότητα της διαδήλωσης, με εκτιμήσεις για 100.000 έως 400.000 συμμετέχοντες, εξέπληξε ακόμα και τους ίδιους τους διοργανωτές.
Η Αιματηρή Καταστολή
Οι κατοχικές δυνάμεις, Γερμανοί και Ιταλοί, αντέδρασαν με πρωτοφανή βία. Στη διασταύρωση Πανεπιστημίου και Ομήρου, γερμανικά τανκς StuG III και ιταλικά στρατιωτικά οχήματα επιτέθηκαν στο πλήθος, πυροβολώντας στο ψαχνό. Η 17χρονη Επονίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου προσπάθησε να ακινητοποιήσει ένα άρμα με το σώμα της, αλλά έπεσε νεκρή από τις σφαίρες. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, η 19χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας Κούλα Λίλη σκαρφάλωσε σε ένα τανκ και χτύπησε τον οδηγό με το τακούνι του παπουτσιού της, πριν πέσει και αυτή νεκρή.
Η βία κλιμακώθηκε, με Ιταλούς έφιππους να καταδιώκουν διαδηλωτές και Γερμανούς να πυροβολούν από την οδό Σταδίου και Μπενάκη. Οι νεκροί, σύμφωνα με διάφορες πηγές, κυμαίνονται από 15 έως 100, με τις πιο αξιόπιστες εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για τουλάχιστον 30 θύματα, ενώ 300 τραυματίστηκαν και 500 συνελήφθησαν. Πολλοί από τους συλληφθέντες οδηγήθηκαν σε στρατοδικεία και καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.
Η Θυσία και η Νίκη
Η θυσία των διαδηλωτών δεν πήγε χαμένη. Η μαζική αντίσταση του ελληνικού λαού, σε συνδυασμό με την ενίσχυση του αντάρτικου στη Μακεδονία, ανάγκασε τους Γερμανούς να αναστείλουν την απόφαση για επέκταση της βουλγαρικής κατοχής. Η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες πράξεις αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη, αποδεικνύοντας ότι ο ελληνικός λαός δεν υποτάχθηκε ποτέ στους κατακτητές.
Η μαχητικότητα των Αθηναίων ενίσχυσε το αντάρτικο στη Βόρεια Ελλάδα, όπου αξιωματικοί και χωροφύλακες προσχώρησαν μαζικά στις αντάρτικες ομάδες, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μακεδονία. Η γερμανική έκθεση της 22ας Ιουλίου 1943 παραδέχεται ότι η επέκταση της βουλγαρικής ζώνης «ισχυροποιεί το αντάρτικο», υπογραμμίζοντας την αποτυχία του σχεδίου.
Η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου 1943 δεν ήταν απλώς μια πράξη διαμαρτυρίας, αλλά ένα σύμβολο της αδάμαστης ελληνικής ψυχής. Η θυσία νέων όπως η Παναγιώτα Σταθοπούλου και η Κούλα Λίλη, μαζί με τη μαζική συμμετοχή του λαού, έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα στους κατακτητές: η Ελλάδα δεν παραδίδεται. Η αναστολή της γερμανικής απόφασης υπήρξε μια σπάνια νίκη της αντίστασης, που όχι μόνο διαφύλαξε την εδαφική ακεραιότητα της Μακεδονίας αλλά και ενίσχυσε το ηθικό του ελληνικού λαού σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ιστορίας του.
Η 22α Ιουλίου 1943 παραμένει μια ημέρα που αποτυπώνει το θάρρος, την αυτοθυσία και την ενότητα ενός λαού που, ακόμα και υπό τον ζυγό της κατοχής, βρήκε τη δύναμη να πει «Όχι» στον Χίτλερ και τους συμμάχους του.
