Στον σύγχρονο κόσμο, η πόλωση –ή διχασμός– δεν είναι απλώς φυσική εξέλιξη των κοινωνικών διαφορών. Είναι συχνά στρατηγική, καλλιεργημένη μέσω μέσων, πολιτικών και τεχνολογιών, που δημιουργεί ένα κλίμα ψευδούς εμφυλίου: ομάδες που βλέπουν η μία την άλλη ως εχθρό, με λέξεις όπως «προδότες», «φασίστες», «κομμούνια» ή «ελίτ εναντίον λαού». Αυτό το τεχνητό κλίμα δεν ωφελεί την κοινωνία – αντιθέτως, ενισχύει ανισότητες, μειώνει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και εμποδίζει την πρόοδο. Ωστόσο, λίγοι συγκεκριμένοι κερδίζουν από αυτό, εκμεταλλευόμενοι την οργή για οικονομικό, πολιτικό ή γεωπολιτικό όφελος. Βασισμένοι σε πρόσφατες έρευνες από το Carnegie Endowment, το Pew Research Center και το Nature, εξερευνούμε ποιοι είναι αυτοί οι «μεγάλοι κερδισμένοι».
Οι κύριοι ωφελούμενοι: Μια ανάλυση βασισμένη σε έρευνες
- Τα μέσα ενημέρωσης και οι πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων
Η οργή και η σύγκρουση είναι το καύσιμο των αλγορίθμων. Σύμφωνα με μελέτη του Brookings Institution (2023), τα social media όπως το Facebook και το Twitter (τώρα X) ενισχύουν την πόλωση μέσω αλγορίθμων που προωθούν περιεχόμενο με υψηλή εμπλοκή –δηλαδή, posts που προκαλούν θυμό και μίσος, καθώς αυτά παράγουν περισσότερα likes, shares και views. Μια ανάλυση του Pew Research Center (2014, ενημερωμένη 2025) δείχνει ότι τα πολωτικά μέσα αυξάνουν την «αffective polarization», όπου οι άνθρωποι μισούν την αντίπαλη πλευρά, κάτι που κρατά το κοινό κολλημένο στις οθόνες. Οι εταιρείες κερδίζουν δισεκατομμύρια από διαφημίσεις: το 2024, το Meta ανέφερε έσοδα 134 δισ. δολαρίων, σε μεγάλο βαθμό από πολωτικό περιεχόμενο. Τα παραδοσιακά ΜΜΕ, όπως το Fox News ή το MSNBC, ακολουθούν παρόμοια στρατηγική: η πόλωση αυξάνει τις τηλεθεάσεις κατά 20-30%, σύμφωνα με έρευνα του Greater Good Science Center (2021). - Οι πολιτικοί και τα κόμματα των άκρων
Η πόλωση μετατρέπει την πολιτική σε «πόλεμο ταυτοτήτων», όχι σε συζήτηση ιδεών. Μελέτη του Carnegie Endowment (2023) δείχνει ότι οι πολιτικοί εκμεταλλεύονται την «affective polarization» για να εδραιώσουν την εξουσία τους, παρουσιάζοντας την αντίπαλη πλευρά ως «υπαρξιακή απειλή» –μια τακτική που αυξάνει τη συμμετοχή των ψηφοφόρων κατά 15-25% στις εκλογές. Σύμφωνα με το PNAS Nexus (2024), η πόλωση δημιουργεί «stabile voting bases», όπου οι ψηφοφόροι εγκλωβίζονται σε ιδεολογικές φυσαλίδες, μειώνοντας την πιθανότητα συμβιβασμών και επιτρέποντας σε ακραίους ηγέτες να κυριαρχήσουν. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η άνοδος πολωμένων ρητορικών από το 2016 οδήγησε σε εκλογικές νίκες βασισμένες σε φόβο, ενώ στην Ευρώπη, κόμματα όπως η AfD στη Γερμανία ή η Εθνική Σύγκλιση στη Γαλλία κέρδισαν έδαφος εκμεταλλευόμενα κοινωνικές διαιρέσεις. Οι πολιτικοί κερδίζουν εξουσία και δωρεές, καθώς οι πολωμένοι δωρητές δίνουν περισσότερα για να «νικήσουν τον εχθρό». - Οι μεγάλες εταιρείες και οι οικονομικές ελίτ
Σε πολωμένες κοινωνίες, η προσοχή αποσπάται από οικονομικές ανισότητες. Έρευνα του Science Advances (2021) δείχνει ότι η πόλωση ενισχύεται από οικονομική κρίση και ανισότητες, όπου οι ελίτ υιοθετούν «in-group strategies» για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, ενώ η κοινωνία τσακώνεται για πολιτιστικά ζητήματα. Το World Bank (2023) επισημαίνει ότι σε πολωμένες χώρες, οι εταιρείες επωφελούνται από αδύναμους θεσμούς: λιγότεροι φόροι, αδύναμη ρύθμιση και εύκολες συγχωνεύσεις, καθώς οι πολίτες είναι απασχολημένοι με «πολιτιστικούς πολέμους» αντί για οικονομική δικαιοσύνη. Στις ΗΠΑ, η πόλωση από το 2010 συνέβαλε σε μείωση εταιρικών φόρων από 35% σε 21%, με τα κέρδη των Fortune 500 να εκτοξεύονται, ενώ η κοινωνική συνοχή πέφτει. - Οι «επαγγελματίες της οργής» και οι influencers
Από YouTubers και podcasters μέχρι ακτιβιστές και «think tanks», η πόλωση είναι επάγγελμα. Μελέτη του Annals of the International Communication Association (2021) δείχνει ότι οι influencers κερδίζουν από viral περιεχόμενο πολωμού, με έσοδα από διαφημίσεις και συνδρομές που αυξάνονται 30-50% σε περιόδους έντασης. Σύμφωνα με το Taylor & Francis (2021), οι πλατφόρμες ενθαρρύνουν πολωμένη ρητορική για engagement, ενώ οι δημιουργοί εκμεταλλεύονται δωρεές από πολωμένους οπαδούς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό δημιουργεί ένα οικοσύστημα όπου η οργή monetίζεται, με παραδείγματα όπως ακροδεξιοί influencers που συγκέντρωσαν εκατομμύρια δολάρια σε καμπάνιες μίσους.
Οι ζημιές: Ποιοι χάνουν από αυτό το παιχνίδι
- Η κοινωνία συνολικά: Η πόλωση μειώνει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς κατά 20-30% (Pew Research, 2025) και αυξάνει την πιθανότητα βίας, όπως δείχνει το Carnegie (2023).
- Οι μεσαίες και χαμηλές τάξεις: Ενώ οι ελίτ κερδίζουν, οι υπόλοιποι βλέπουν στασιμότητα σε μισθούς και υπηρεσίες, με την οικονομία να επιβραδύνεται λόγω gridlock (World Bank, 2023).
- Η δημοκρατία: Η «false polarization» –η υπερβολική αντίληψη διαφορών– εμποδίζει συνεργασίες και ενθαρρύνει ακραίες λύσεις (Psychiatrist.com, 2024).
Πώς να σπάσουμε τον κύκλο: Πρακτικές προτάσεις από έρευνες
- Εκπαίδευση και επαφή: Προγράμματα όπως αυτά του Facing History (2025) δείχνουν ότι η εκπαίδευση σε διαφορετικές απόψεις μειώνει την πόλωση κατά 15%.
- Ρυθμίσεις μέσων: Το Brookings (2023) προτείνει αλγορίθμους που προωθούν ποικιλία απόψεων, μειώνοντας την affective πόλωση.
- Πολιτικές μεταρρυθμίσεις: Αλλαγές σε εκλογικούς νόμους, όπως ranked-choice voting, μειώνουν την εξάρτηση από ακραίους ψηφοφόρους (Carnegie, 2023).
Ο στρατηγικός διχασμός δεν είναι αναπόφευκτος – είναι επιλογή. Όσο οι κερδισμένοι τον τρέφουν, η κοινωνία αποδυναμώνεται. Η λύση ξεκινά από την αναγνώριση: σταματώντας να παίζουμε το παιχνίδι τους, μπορούμε να ξαναχτίσουμε γέφυρες. Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, η ενότητα, όχι η σύγκρουση, είναι η πραγματική δύναμη.
