Σε μια ομιλία διάρκειας 50 λεπτών στην κοινοβουλευτική ομάδα του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επανέφερε στο προσκήνιο την έννοια της «γεωγραφίας της καρδιάς», μια φράση που έχει γίνει σήμα κατατεθέν της νεο-οθωμανικής του ρητορικής. «Μπορείτε να ορίσετε φυσικά σύνορα σε αυτόν τον ιερό λαό, αλλά δεν μπορείτε να ορίσετε σύνορα στη γεωγραφία της καρδιάς του, δεν μπορείτε να διαγράψετε τη γεωγραφία της καρδιάς από τη μνήμη αυτού του ιερού λαού», δήλωσε χαρακτηριστικά, παραπέμποντας σε παραδοσιακά τουρκικά τραγούδια από περιοχές όπως η Υεμένη, η Αλγερία, τα Σκόπια, το Μοναστήρι (Μπιτόλα), η Θεσσαλονίκη, η Μοσούλη και το Κιρκούκ. Η δήλωση αυτή, που έρχεται σε μια περίοδο έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και περιφερειακών κρίσεων, ερμηνεύεται από πολλούς ως αλυτρωτική υπενθύμιση ιστορικών δεσμών πέρα από τα σύγχρονα σύνορα.
Το Πλαίσιο της Ομιλίας: Από την Ιστορική Κληρονομιά στην Σύγχρονη Ασφάλεια
Η ομιλία του Ερντογάν, η οποία μεταδόθηκε ζωντανά από το τουρκικό Twitter, εντάσσεται σε μια ευρύτερη αφήγηση για την ταυτότητα της Τουρκίας ως απόγονο των Σελτζούκων και των Οθωμανών – δύο αυτοκρατοριών που διαμόρφωσαν την ιστορία της Μέσης Ανατολής, των Βαλκανίων και της Βόρειας Αφρικής. «Είμαστε απόγονοι των Σελτζούκων, των Οθωμανών. Δεν είμαστε εδώ για να καταστρέψουμε, αλλά για να κερδίσουμε καρδιές», τόνισε, απορρίπτοντας κατηγορίες για «προδοσία» από Άραβες κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και υπογραμμίζοντας την «εμπειρία» της Τουρκίας σε στρατιωτικά, διοικητικά και πολιτιστικά ζητήματα, που χρονολογείται «αιώνες πριν από τη Γέννηση του Χριστού».
Ο Πρόεδρος συνέδεσε αυτή την ιστορική κληρονομιά με την τρέχουσα εξωτερική πολιτική, δηλώνοντας ότι η Τουρκία «στέκεται στο πλευρό των φίλων και των αδελφών μας σε όλο τον κόσμο» – ιδίως στον «τουρκογενή κόσμο» και τον «ισλαμικό κόσμο» – «με όλα τα μέσα που διαθέτουμε». «Εάν δεν το κάνουμε αυτό, δεν θα μεγαλώσουμε την Τουρκία», προειδοποίησε, συνδέοντας την εθνική ανάπτυξη με την παρέμβαση σε ξένες υποθέσεις. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η σύνδεση της τουρκικής ασφάλειας με εκείνη της Συρίας, της Παλαιστίνης, του Σουδάν, του Αζερμπαϊτζάν, της «Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειου Κύπρου» (όπως αναφέρθηκε), του Ιράκ, του Ιράν και της Ουκρανίας. «Όσοι έχουν περιορισμένο ορίζοντα δεν θα μπορέσουν ποτέ να κατανοήσουν αυτό το όραμα», κατέληξε, παρουσιάζοντας την πολιτική του ως οραματική και αναπόφευκτη.
Αυτή η ρητορική δεν είναι καινούργια: Παρόμοιες φράσεις, όπως «σέβομαι τα σύνορα ακόμα κι αν βαραίνουν στην καρδιά μας», έχουν ακουστεί από το 2016, σε περιόδους έντασης με γείτονες. Ωστόσο, η σημερινή εκδοχή φέρει πιο έντονο νεο-οθωμανικό χρώμα, με επίκληση στον Αλλάχ («Δόξα τω Θεώ», «ευλογίες Του») που νομιμοποιεί τις παρεμβάσεις ως «ιερή αποστολή».
Αλυτρωτικές Ερμηνείες και Επιπτώσεις στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο
Οι αναφορές σε Θεσσαλονίκη, Σκόπια και Μοναστήρι – περιοχές με έντονη οθωμανική ιστορία και σημερινές ελληνοτουρκικές εντάσεις – προκαλούν ανησυχίες για αλυτρωτισμό. Στα ελληνικά ΜΜΕ, η ομιλία χαρακτηρίζεται ως «παραλήρημα» και «ιμπεριαλιστικές ιαχές», με φόβους ότι η «γεωγραφία της καρδιάς» λειτουργεί ως πρόσχημα για μελλοντικές διεκδικήσεις. Για την Κύπρο, η συμπερίληψη της «ΤΔΒΚ» στη λίστα των «συγκοινωνούντων σκαφών» ασφαλείας ενισχύει τη θέση της Άγκυρας για διχοτόμηση, μετατρέποντας κάθε εξέλιξη στο νησί σε casus belli.
Στα Βαλκάνια, η επίκληση σε «χαμένες πατρίδες» από Μακεδονία μέχρι Ιράκ απειλεί την εύθραυστη σταθερότητα, ιδίως εν μέσω διαφωνιών για μειονότητες και πολιτιστική κληρονομιά. Σε αναρτήσεις στο X, χρήστες από Ελλάδα και Κύπρο εκφράζουν αγανάκτηση: «Ο Ερντογάν ξεδιπλώνει την ‘Γεωγραφία της Καρδιάς’ του με αναφορά στην Κύπρο», σχολιάζει ο λογαριασμός @NemesisGRE, ενώ @enikos_gr μιλά για «αλυτρωτικές αναφορές». Διεθνώς, η σιωπή είναι εκκωφαντική – πιθανώς λόγω της τουρκικής επιρροής σε ΝΑΤΟ και ΕΕ – αλλά αναλυτές βλέπουν κίνδυνο κλιμάκωσης σε μια περιοχή ήδη φορτισμένη από πολέμους στην Ουκρανία και Γάζα.
Μια Πολιτική που «Μεγαλώνει» την Τουρκία με Μαλακή και Σκληρή Ισχύ
Πίσω από την ρομαντική ρητορική κρύβεται στρατηγική: Η Τουρκία χρησιμοποιεί οργανισμούς όπως η TIKA (Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Συντονισμού) και η Kızılay (Ερυθρός Σταυρός) για «μαλακή ισχύ», ενώ η αμυντική βιομηχανία της υποστηρίζει στρατιωτικές παρεμβάσεις από Λιβύη μέχρι Σουδάν. Ο Ερντογάν παρουσιάζει την Τουρκία όχι ως απειλητική, αλλά ως «προστάτη καταπιεσμένων», προδίδοντας την Ιστορία αν δεν επέμβει. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση, που συγχωνεύει εθνικισμό με ισλαμισμό, ενισχύει εσωτερικά την βάση του AKP εν μέσω οικονομικών προκλήσεων, αλλά ρισκάρει διπλωματικές απομονώσεις.
Συμπέρασμα: Προς Ποια Κατεύθυνση;
Η ομιλία του Ερντογάν δεν είναι απλώς ρητορική άσκηση – είναι υπενθύμιση ότι η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ως περιφερειακή υπερδύναμη, με «καρδιά» που χτυπά πέρα από τα σύνορα. Για Ελλάδα και Κύπρο, σημαίνει αυξημένη επαγρύπνηση: Οι «καρδιές» μπορεί να μην έχουν σύνορα, αλλά οι ενέργειες έχουν συνέπειες. Καθώς η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί, η ερώτηση παραμένει: Θα μείνει στην «ανθρωπιά» ή θα οδηγήσει σε νέες συγκρούσεις; Η ιστορία, που τόσο συχνά επικαλείται ο Ερντογάν, διδάσκει ότι οι «καρδιές» συχνά οδηγούν σε πεδία μαχών.
