Σε μια σκηνή που θυμίζει ταυτόχρονα αναγέννηση και βαθιά οδύνη, χιλιάδες εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι βαδίζουν σήμερα προς τα βόρεια τμήματα της Λωρίδας της Γάζας, επιστρέφοντας σε σπίτια που δεν είναι πια παρά σωροί από συντρίμμια. Η κατάπαυση του πυρός, που τέθηκε σε ισχύ χθες Παρασκευή μετά από έντονες διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, φέρνει μια πρώτη ανάσα ανακούφισης σε μια περιοχή που υπέστη δύο χρόνια αδυσώπητου πολέμου. Ωστόσο, η Χαμάς, η οργάνωση που ελέγχει τον θύλακα, έσπευσε να απορρίψει κατηγορηματικά οποιαδήποτε μορφή «ξένης κηδεμονίας», τονίζοντας ότι το μέλλον της Γάζας είναι αποκλειστικά παλαιστινιακό ζήτημα.
Η εικόνα στις δρόμους της Γάζας είναι σουρεαλιστική: Οικογένειες με παιδιά αγκαλιά, ηλικιωμένοι κουβαλώντας ό,τι απέμεινε από τα υπάρχοντά τους, πεζοί και σε αυτοσχέδια οχήματα – ποδήλατα, γαϊδουράκια, φορτηγά – προχωρούν βόρεια κατά μήκος του παράκτιου δρόμου. «Επιστρέφουμε όχι επειδή είναι ασφαλές, αλλά επειδή δεν έχουμε πια τίποτα άλλο», λέει η Μαρυάμ Αμπού Τζαμπάλ, μια μητέρα τριών παιδιών από τη Γάζα Σίτι, μιλώντας στο Al Jazeera. Η επιστροφή αυτή, που ξεκίνησε αμέσως μετά την ανακοίνωση της κατάπαυσης του πυρός, αφορά δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους – εκτιμήσεις από την Υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας της Γάζας κάνουν λόγο για περίπου 200.000 που έχουν ήδη περάσει προς τα βόρεια.
Η συμφωνία, βασισμένη σε ένα φιλόδοξο 20-σημείο σχέδιο του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, σηματοδοτεί την πρώτη φάση ενός πολυεπίπεδου σχεδίου για την παύση του πολέμου. Οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν αποσυρθεί από τμήματα του βόρειου θυλάκα, επιτρέποντας την πρόσβαση, ενώ η Χαμάς έχει 72 ώρες για να απελευθερώσει τους 20 ζωντανούς Ισραηλινούς ομήρους που κρατά. Σε αντάλλαγμα, το Ισραήλ θα απελευθερώσει 250 Παλαιστίνιους κρατούμενους μακροχρόνιας κάθειρξης και 1.700 συλληφθέντες κατά τη διάρκεια του πολέμου. «Οι όμηροι θα γυρίσουν σπίτι τη Δευτέρα», δήλωσε ο Τραμπ, εκφράζοντας αισιοδοξία ότι η συμφωνία θα κρατήσει.
Παρά την ελπίδα, η πραγματικότητα χτυπά σκληρά. Η Γάζα, που έχει υποστεί εκτεταμένες καταστροφές από τις ισραηλινές επιχειρήσεις, μοιάζει με φάντασμα του εαυτού της. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 90% του πληθυσμού των δύο εκατομμυρίων κατοίκων έχει εκτοπιστεί, συχνά πολλές φορές, ενώ χιλιάδες κτίρια – σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία – έχουν ισοπεδωθεί. Ιατρικές ομάδες έχουν ήδη ανακτήσει πάνω από 100 σώματα από τα ερείπια, καθώς η κατάπαυση του πυρός επιτρέπει την έναρξη εργασιών διάσωσης. «Βρήκαμε μόνο σκόνη εκεί που ήταν το σπίτι μας», περιγράφει ο Αχμάντ Αμπού Σανάμπ, ένας κάτοικος από το Χαν Γιουνίς, προσθέτοντας: «Η επιστροφή είναι δύσκολη, αλλά πρέπει να ξαναχτίσουμε».
Σε αυτό το πλαίσιο, η δήλωση της Χαμάς χθες βράδυ προσθέτει μια νότα έντασης. Σε κοινή ανακοίνωση με την Ισλαμική Τζιχάντ και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, η οργάνωση απέρριψε «οποιαδήποτε ξένη κηδεμονία» στη Γάζα, χαρακτηρίζοντας την κυβέρνηση του θυλάκα «εσωτερικό παλαιστινιακό ζήτημα». Η στάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τμήματα του αμερικανικού σχεδίου, που προβλέπει τη συμμετοχή διεθνούς δύναμης σταθεροποίησης – κυρίως από αραβικές και μουσουλμανικές χώρες – και μια νέα τεχνοκρατική παλαιστινιακή διοίκηση. «Η Χαμάς δείχνει ότι δεν θα υποχωρήσει εύκολα σε εξωτερικές πιέσεις», σχολιάζει αναλυτής του Reuters, επισημαίνοντας ότι η άρνηση αυτή μπορεί να περιπλέξει τις επόμενες φάσεις της συμφωνίας.
Παράλληλα, η ανθρωπιστική κατάσταση παραμένει κρίσιμη. Πέντε συνοριακά περάσματα, συμπεριλαμβανομένου του Ράφα με την Αίγυπτο, αναμένεται να ανοίξουν σύντομα, επιτρέποντας την εισαγωγή εκατοντάδων φορτηγών με τρόφιμα και ιατρικές προμήθειες. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι μέρη της Γάζας αντιμετωπίζουν λιμό, ενώ η έλλειψη νερού, ηλεκτρικού και λειτουργικών νοσοκομείων καθιστά το βόρειο τμήμα «ακατάλληλο για κατοίκηση». Παρόλα αυτά, η επιστροφή συνεχίζεται, σαν πράξη αντίστασης και ελπίδας. «Είδα κάποιον να τρέχει και να φωνάζει από χαρά βλέποντας το σπίτι του όρθιο από μακριά», λέει η Ασμά Ζουχέιρ στο The Guardian. «Εγώ πήγα ξέροντας ότι το δικό μου είναι πια σκόνη – και πάλι, γύρισα».
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, ευχαρίστησε τον Τραμπ για τη μεσολάβηση, αλλά προειδοποίησε ότι οι ισραηλινές δυνάμεις θα παραμείνουν σε ετοιμότητα, ελέγχοντας περίπου το 50% της Γάζας. «Αυτό είναι ένα βήμα προς την ειρήνη, αλλά η απειλή παραμένει», δήλωσε. Στο Τελ Αβίβ, οι οικογένειες των ομήρων γιόρτασαν με προσοχή, ενώ στην Ιερουσαλήμ κυματίζουν αμερικανικές σημαίες δίπλα στις ισραηλινές.
Η σημερινή μέρα, λοιπόν, φέρνει μια εύθραυστη ισορροπία: Χαρά για την παύση των βολίδων, θλίψη για τα χαμένα, και αγωνία για το αύριο. Οι Παλαιστίνιοι της Γάζας, με τα πόδια βυθισμένα στα ερείπια, υπενθυμίζουν ότι η ειρήνη δεν χτίζεται μόνο με συμφωνίες, αλλά με πράξεις που σέβονται την αξιοπρέπεια ενός λαού. Θα κρατήσει αυτή η ανάπαυλα; Μόνο ο χρόνος θα δείξει – αλλά για τώρα, η Γάζα αναπνέει ξανά.