Σε μια δήλωση που προκάλεσε παγκόσμια αναταράξεις και εντεινόμενες εντάσεις στην Ουάσινγκτον, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς υπερασπίστηκε χθες βράδυ το αμφιλεγόμενο σχέδιο ειρήνης της κυβέρνησης Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, χαρακτηρίζοντας «φαντασία» την ιδέα ότι επιπλέον στρατιωτική βοήθεια θα μπορούσε να οδηγήσει σε ουκρανική νίκη. Η παρέμβαση αυτή, που έγινε μέσω ανάρτησης στο X (πρώην Twitter) λίγο μετά τις 05:20 ώρα Ελλάδας, έρχεται σε μια κρίσιμη καμπή για τις διεθνείς σχέσεις, με την Ουκρανία να αντιμετωπίζει πιέσεις για αποδοχή ενός σχεδίου που φέρεται να περιλαμβάνει σημαντικές παραχωρήσεις στη Ρωσία.
Ο Βανς, στενός σύμμαχος του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και γνωστός για την κριτική του στάση απέναντι στην απεριόριστη στρατιωτική στήριξη της Ουκρανίας, περιέγραψε τα βασικά στοιχεία ενός βιώσιμου σχεδίου ειρήνης: «Πρέπει να σταματήσει τους σκοτωμούς διατηρώντας την ουκρανική εθνική κυριαρχία, να είναι αποδεκτό και από τις δύο πλευρές και να μεγιστοποιεί τις πιθανότητες να μην ξαναρχίσει η σύρραξη». Σε μια σαφή απόρριψη της γραμμής που υιοθετούν πολλοί Δυτικοί ηγέτες και μέλη του Κογκρέσου, ο Βανς χαρακτήρισε «αποτυχημένους διπλωμάτες και πολιτικούς που ζουν σε κόσμο φαντασίας» όσους πιστεύουν ότι «αν απλά δίναμε περισσότερα χρήματα, περισσότερα όπλα ή επιβάλλονταν περισσότερες κυρώσεις», η νίκη της Ουκρανίας θα ήταν «σε απόσταση αναπνοής». Η δήλωση αυτή αντανακλά την ευρύτερη στροφή της κυβέρνησης Τραμπ προς μια ρεαλιστική, όπως την χαρακτηρίζουν, προσέγγιση, η οποία προκαλεί ανησυχίες για την παραίτηση από την αρχή «μηδενικής παραχώρησης εδάφους» απέναντι στη Μόσχα.
Το πλαίσιο της δήλωσης: Μια στιγμή καμπής στον πόλεμο
Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, που ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 2022 με την πλήρη εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν, έχει κοστίσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους και προκαλέσει οικονομικές αναταράξεις παγκοσμίως. Οι ΗΠΑ, υπό την κυβέρνηση Μπάιντεν, διέθεσαν πάνω από 175 δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι σύμμαχοι συνέβαλαν με παρόμοια ποσά. Παρά τις αυτές τις προσπάθειες, η Ουκρανία αντιμετωπίζει σοβαρές ελλείψεις σε πυρομαχικά, στρατεύματα και αεροπορική κάλυψη, με τις ρωσικές δυνάμεις να ελέγχουν περίπου το 20% του εδάφους της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών του Ντονμπάς και της Κριμαίας.
Η κυβέρνηση Τραμπ, που ανέλαβε εξουσία τον Ιανουάριο του 2025, έχει προωθήσει ένα σχέδιο ειρήνης που, σύμφωνα με διαρροές στο Financial Times και την Axios, περιλαμβάνει: (α) παγώσιμο των γραμμών του μετώπου, (β) αναγνώριση ρωσικού ελέγχου σε ορισμένες περιοχές, (γ) απαγόρευση της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ για τουλάχιστον 20 χρόνια και (δ) οικονομικές εγγυήσεις για τις ΗΠΑ, όπως πρόσβαση σε ορυχεία λιθίου και σπάνιων γαιών. Ο Πούτιν φέρεται να έχει εκφράσει ικανοποίηση για αυτές τις προτάσεις, ενώ ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Βανς χθες, δήλωσε ότι η Ουκρανία θα εργαστεί σε επίπεδο συμβούλων για να βελτιώσει το σχέδιο, προειδοποιώντας ότι οποιαδήποτε συμφωνία πρέπει να εξασφαλίζει «πραγματική και αξιοπρεπή ειρήνη» και όχι «προδοσία» της χώρας του.
Η κριτική στάση του Βανς: Από τον Σενάτο στον Λευκό Οίκο
Ο Τζέι Ντι Βανς, πρώην γερουσιαστής του Οχάιο και συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Hillbilly Elegy», έχει μακρά ιστορία αντίστασης στην απεριόριστη βοήθεια προς την Ουκρανία. Από το 2022, ως μέλος της Γερουσίας, ο Βανς καθυστερούσε πακέτα βοήθειας ύψους 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων, υποστηρίζοντας ότι η Δύση δεν μπορεί να παράγει αρκετά όπλα για να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων – μια θέση που ενίσχυσε σε άρθρο του στην New York Times τον Απρίλιο του 2024, όπου έγραφε ότι «η μαθηματική της υπόθεσης δεν βγαίνει». Τώρα, ως αντιπρόεδρος, η φωνή του έχει ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, ιδιαίτερα σε μια κυβέρνηση που βλέπει τον πόλεμο ως «ατελείωτο βάρος» για την αμερικανική οικονομία και προτεραιότητα την Ασία απέναντι στην Κίνα.
Η δήλωση του Βανς έρχεται σε συνέχεια πρόσφατων συζητήσεων, όπως η συνάντηση Τραμπ-Ζελένσκι τον Φεβρουάριο του 2025, όπου ο Αμερικανός πρόεδρος απείλησε με διακοπή της βοήθειας αν η Ουκρανία δεν δεχτεί διαπραγματεύσεις. Ο Βανς, σε συνεντεύξεις του σε Fox News τον Μάρτιο του 2025, είχε προτείνει οικονομικά κίνητρα –όπως αμερικανικές επενδύσεις σε ουκρανικούς πόρους– ως καλύτερη «εγγύηση ασφαλείας» από στρατιωτικές βάσεις, μια ιδέα που επαναλαμβάνει και τώρα ως μέρος του σχεδίου.
Αντιδράσεις: Από την Ουκρανία στην Ευρώπη και το Κογκρέσο
Η αντίδραση από το Κίεβο ήταν προσεκτική αλλά σαφής. Ο Ζελένσκι, σε βιντεοσυχνότητα προς τον ουκρανικό λαό, τόνισε ότι η χώρα «δεν θα προδώσει την αξιοπρέπειά της», ενώ σε συνομιλίες με ηγέτες της Βρετανίας, Γερμανίας και Γαλλίας, ζήτησε στήριξη για τροποποιήσεις στο σχέδιο. «Θα εργαστούμε σε επίπεδο συμβούλων με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη», δήλωσε, αλλά προειδοποίησε ότι η Ουκρανία κινδυνεύει να χάσει «την ελευθερία της» αν πιεστεί υπερβολικά.
Στην Ευρώπη, η δήλωση προκάλεσε συναγερμό. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ δήλωσε ότι «το μέλλον της Ουκρανίας πρέπει να καθορίζεται από την ίδια», ενώ η ΕΕ, μέσω επιστολής του Βίκτορ Όρμπαν προς τους ηγέτες, τόνισε την ανάγκη συμμετοχής της Ουκρανίας σε κάθε διαπραγμάτευση, απορρίπτοντας κάθε σχέδιο που μοιάζει με «καπιταλισμό». Στη Ρωσία, ο γερουσιαστής Αλεξέι Πούσκοφ χαιρέτισε τις δηλώσεις ως «πλήρη παραδοχή της αποτυχίας της προηγούμενης αμερικανικής πολιτικής», ενώ το Κρεμλίνο φέρεται να βλέπει το σχέδιο ως ευκαιρία για «Minsk 3.0» – ένα νέο πλαίσιο εκεχειρίας.
Στις ΗΠΑ, Δημοκρατικοί γερουσιαστές, όπως ο Τζακ Ριντ και η Ελίζαμπεθ Γουόρεν, κατήγγειλαν το σχέδιο ως «ρωσική νίκη» που θα αφήσει την Ουκρανία ευάλωτη και την Ευρώπη ασταθή. Αντίθετα, Ρεπουμπλικάνοι όπως ο Μάρκου Ρούμπιο, υπουργός Εξωτερικών, το παρουσιάζουν ως «ρεαλιστική λύση» που εξοικονομεί αμερικανικές ζωές και πόρους.
Οι ευρύτερες επιπτώσεις: Μια αλλαγή παραδείγματος;
Οι δηλώσεις του Βανς σηματοδοτούν μια βαθιά στροφή στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, από την «απεριόριστη στήριξη» της εποχής Μπάιντεν σε μια «μετα-επεκτατική» προσέγγιση, εμπνευσμένη από την «America First» ατζέντα του Τραμπ. Σύμφωνα με αναλύσεις του Reuters, το σχέδιο μπορεί να τερματίσει άμεσα τους θανάτους – πάνω από 500.000 μέχρι σήμερα – αλλά κινδυνεύει να ενθαρρύνει επιθετική συμπεριφορά από τη Ρωσία και την Κίνα, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη στο ΝΑΤΟ. 18 Ειδικοί όπως η Βίκτορια Νούλαντ, πρώην ανώτερη διπλωμάτης, το χαρακτηρίζουν «παραλλαγή των απαιτήσεων του Πούτιν», ενώ ορισμένοι βλέπουν σε αυτό ευκαιρία για οικονομική ανάκαμψη της Ουκρανίας μέσω αμερικανικών επενδύσεων.
Σε έναν κόσμο όπου ο πόλεμος έχει εξαντλήσει πόρους και υπομονή, η «φαντασία» του Βανς μπορεί να είναι η πιο σκληρή αλήθεια: η νίκη δεν είναι πάντα εφικτή, αλλά η ειρήνη απαιτεί συμβιβασμούς. Η επόμενη εβδομάδα, με προγραμματισμένες συνομιλίες Τραμπ-Ζελένσκι, θα δείξει αν αυτή η ρεαλιστική προσέγγιση θα φέρει τέλος σε μια σύρραξη που άλλαξε τον γεωπολιτικό χάρτη – ή αν θα ανοίξει νέους κινδύνους.
