Σε μια κίνηση που θυμίζει παλιούς καλές μέρες διαδικτυακών μονομαχιών, ο Έλον Μασκ, ο άνθρωπος πίσω από την Tesla, τη SpaceX και το X, έριξε σήμερα μια βόμβα στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Απαντώντας απευθείας στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο δισεκατομμυριούχος τεχνολόγος αμφισβήτησε το ίδιο το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ηγεσίας: «Αν η δημοκρατία είναι το θεμέλιο της ελευθερίας, τότε η θέση σου ως ηγέτιδας της ΕΕ πρέπει να εκλέγεται απευθείας από τον λαό;» Με αυτή την ανάρτηση στο X –την πλατφόρμα που ο ίδιος ελέγχει–, ο Μασκ δεν έκανε απλώς σχόλιο· άνοιξε μια συζήτηση που αγγίζει τον πυρήνα της ευρωπαϊκής ταυτότητας, λίγο πριν η ΕΕ ενεργοποιήσει το δικό της «Ασπίδα Δημοκρατίας».
Η αφορμή; Η ανακοίνωση από τη φον ντερ Λάιεν ενός νέου σχεδίου, του «European Democracy Shield», που στοχεύει να θωρακίσει την Ευρώπη από ξένη παρέμβαση, παραπληροφόρηση και deepfakes, ιδιαίτερα ενόψει εκλογών. Σε βίντεο που ανέβασε στο X, η Γερμανίδα πολιτικός –με φόντο εικόνες από την Κοπεγχάγη, όπου πρωτοέθεσε την ιδέα πέρυσι– δήλωσε: «Η δημοκρατία είναι το θεμέλιο της ελευθερίας μας, της ευημερίας μας, της ασφάλειάς μας». Το σχέδιο περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου Ανθεκτικότητας στη Δημοκρατία, με εμπειρογνώμονες από τρέχοντα και υποψήφια μέλη της ΕΕ, οδηγίες για τη χρήση ΤΝ σε εκλογικές διαδικασίες και καμπάνιες με influencers για να εξηγήσουν στους πολίτες κανόνες όπως αυτοί για διαφημίσεις και περιεχόμενο στα social media.
Ο Μασκ, ωστόσο, είδε σε αυτό μια ειρωνεία: «Ο ηγέτης της ΕΕ πρέπει να εκλέγεται από τους πολίτες της, όχι να διορίζεται από επιτροπή», έγραψε σε δεύτερη ανάρτηση, στρέφοντας τα βέλη του στο σύστημα επιλογής της φον ντερ Λάιεν. 0 Πράγματι, η πρόεδρος της Επιτροπής προτείνεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο –δηλαδή τους 27 ηγέτες κρατών– και εγκρίνεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με πλειοψηφία, για θητεία πενταετή. Δεν υπάρχει άμεση ψηφοφορία από τους 450 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες, κάτι που ο Μασκ χαρακτηρίζει «μη δημοκρατικό». Η φον ντερ Λάιεν, που επανεξελέγη πέρυσι με 401 ψήφους στο Κοινοβούλιο (υπερβαίνοντας το όριο των 360), έχει ήδη αποκρούσει τρεις μονοδίκες δυσπιστίας από αντίπαλες παρατάξεις φέτος.
Μια Σύγκρουση Ιδεών Πέρα από τα Social Media
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μασκ μπαίνει στα βαθιά νερά της πολιτικής. Μετά την ενεργή στήριξή του στην προεκλογική καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ το 2024, όπου υπηρέτησε σύντομα ως σύμβουλος του προέδρου, ο ιδρυτής του X έχει μετατρέψει την πλατφόρμα σε αρένα για παγκόσμιες συζητήσεις περί ελευθερίας λόγου και ηγεσίας. Η κριτική του για την ΕΕ δεν είναι μεμονωμένη: Πέρυσι, είχε κατηγορήσει το μπλοκ για «αντιδημοκρατικές» πρακτικές στο Digital Services Act, αρνούμενος εξωτερικούς fact-checkers στην πλατφόρμα του. Σήμερα, η ανάρτησή του συγκέντρωσε χιλιάδες like και retweet μέσα σε ώρες, με χρήστες να μιλούν για «ιδιοφυή ειρωνεία» και «χτυπήματα στην καρδιά του συστήματος».
Από την πλευρά της ΕΕ, η αντίδραση είναι συγκρατημένη – τουλάχιστον δημόσια. Το σχέδιο Democracy Shield, που παρουσιάστηκε ως «προληπτικό εμβόλιο» κατά της παραπληροφόρησης, δέχεται ήδη πυρά από ευρωβουλευτές. Ο Σουηδός συντηρητικός Tomas Tobé, από την ίδια πολιτική οικογένεια με τη φον ντερ Λάιεν, το χαρακτήρισε «επιφανειακό», ζητώντας «πιο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις». Ο Γάλλος φιλελεύθερος Sandro Gozi το είδε ως «λίστα τίτλων» χωρίς ουσία, ενώ η Γερμανίδα Πράσινη Alexandra Geese επαίνεσε την «κάλεσμα για αντιμετώπιση συστημικών κινδύνων». Κριτικοί, όπως η Emma Quaedvlieg από το European Partnership for Democracy, προειδοποιούν ότι η αδύναμη γλώσσα για ελευθερία λόγου θέτει «επικίνδυνο προηγούμενο», ειδικά υπό την πίεση της νέας αμερικανικής κυβέρνησης.
Η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία στο Σταυροδρόμι
Η παρέμβαση του Μασκ έρχεται σε ευαίσθητο timing: Η ΕΕ αντιμετωπίζει προκλήσεις από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η ρωσική προπαγάνδα (θυμηθείτε το Voice of Europe, που κλείστηκε ως ρωσικό μέσο), αλλά και εσωτερικούς, όπως η άνοδος της ακροδεξιάς μετά τις εκλογές του 2024. Η φον ντερ Λάιεν, που ξεκίνησε την καριέρα της ως υπουργός Άμυνας στη Γερμανία και έγινε η πρώτη γυναίκα στην κορυφή της Επιτροπής το 2019, έχει βασιστεί σε συμμαχίες πέρα από το κεντρώο φάσμα για να επιβιώσει –ακόμα και με τη στήριξη της Τζόρτζια Μέλομι, παρά τις ιδεολογικές διαφορές.
Ωστόσο, η συζήτηση που πυροδότησε ο Μασκ αγγίζει κάτι βαθύτερο: Είναι η ΕΕ ένας τεχνοκρατικός γίγαντας που χρειάζεται περισσότερη λαϊκή νομιμοποίηση, ή ένας σύνθετος μηχανισμός που λειτουργεί ακριβώς επειδή αποφεύγει τα χάσματα εθνικών εγωισμών; Σε έναν κόσμο όπου η ΤΝ και τα social media διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, η «Ασπίδα» μπορεί να προστατεύει από εξωτερικούς εχθρούς, αλλά πώς θα αντέξει στην εσωτερική κριτική –ειδικά όταν έρχεται από κάποιον σαν τον Μασκ, που βλέπει την ελευθερία ως απεριόριστο bandwidth;
Η φον ντερ Λάιεν δεν έχει απαντήσει ακόμα –ίσως γιατί ξέρει ότι σε τέτοια πεδία, η σιωπή είναι χρυσός. Αλλά η μπάλα είναι στο γήπεδο της ΕΕ: Θα ακούσει τον «αμερικανό ενοχλητικό γείτονα», ή θα συνεχίσει να χτίζει τείχη γύρω από τα θεμέλιά της; Μιας και η δημοκρατία, όπως λέει και ο Μασκ, δεν είναι μόνο άμυνα –είναι και επίθεση.
