Σε μια εποχή όπου η τεχνολογία αλλάζει ζωές, ένα μικροσκοπικό, ασύρματο chip τοποθετημένο στο πίσω μέρος του ματιού, σε συνδυασμό με έξυπνα γυαλιά, φέρνει ελπίδα σε εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν χάσει την κεντρική όραση λόγω προχωρημένης ηλικιακής μακροεκφυλιστικής νόσου (AMD). Σύμφωνα με πρωτοποριακή κλινική δοκιμή από το Stanford Medicine και διεθνείς συνεργάτες, 27 από τους 32 συμμετέχοντες ανάκτησαν την ικανότητα να διαβάζουν βιβλία και πινακίδες εντός ενός έτους από την εμφύτευση. Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στις 20 Οκτωβρίου 2025 στο έγκυρο New England Journal of Medicine, σηματοδοτεί την πρώτη φορά που ένα τέτοιο εμφύτευμα αποκαθιστά λειτουργικό όραση σε ασθενείς με μη θεραπεύσιμη τύφλωση, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα εποχή στην οφθαλμολογία.
Η ηλικιακή μακροεκφυλιστική νόσος, γνωστή και ως AMD, είναι η κύρια αιτία μη αναστρέψιμης τύφλωσης στους ενήλικες άνω των 60 ετών, επηρεάζοντας πάνω από 5 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Στην προχωρημένη της μορφή, την γεωγραφική ατροφία, τα φωτοευαίσθητα κύτταρα (φωτοϋποδοχείς) στην κεντρική περιοχή της ωχράς κηλίδας –της μακουλάς– καταστρέφονται σταδιακά, αφήνοντας μόνο το περιφερειακό όρασμα. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς βλέπουν θολά ή καθόλου στο κέντρο του οπτικού τους πεδίου, δυσκολευόμενοι σε καθημερινές δραστηριότητες όπως το διάβασμα, η οδήγηση ή η αναγνώριση προσώπων. Μέχρι σήμερα, δεν υπήρχε θεραπεία για να αποκαταστήσει αυτή την απώλεια –μόνο ελπίδα από πειραματικές προσεγγίσεις.
Το PRIMA (PRIMAvera), όπως ονομάζεται το καινοτόμο σύστημα, είναι το πρώτο προθετικό εμφύτευμα ματιού που προσφέρει «όραση μορφών» –δηλαδή την ικανότητα να διακρίνουμε σχήματα, γράμματα και αντικείμενα–, σε αντίθεση με προηγούμενες συσκευές που περιορίζονταν σε απλή ευαισθησία στο φως. Το chip, μεγέθους μόλις 2×2 χιλιοστών και λεπτότερο από την πλάτη μιας τρίχας, περιέχει 378 φωτοβολταϊκά pixels και τοποθετείται χειρουργικά κάτω από την ρητίνη, στην περιοχή της μακουλάς όπου οι φωτοϋποδοχείς έχουν χαθεί. Εκεί, εκμεταλλεύεται τα υγιή νευρικά κύτταρα που παραμένουν ενεργά, μετατρέποντας το φως σε ηλεκτρικά σήματα που στέλνει στον εγκέφαλο.
Πώς λειτουργεί στην πράξη; Τα έξυπνα γυαλιά, εξοπλισμένα με μικροσκοπική κάμερα, συλλαμβάνουν εικόνες και τις προβάλλουν ως υπέρυθρο φως (near-infrared) στο chip. Το εμφύτευμα, χάρη στην φωτοβολταϊκή τεχνολογία, μετατρέπει αυτό το φως σε ηλεκτρικά ερεθίσματα χωρίς καλώδια ή μπαταρίες –μια επανάσταση σε σχέση με παλαιότερα εμφυτεύματα. Οι ασθενείς μπορούν να ρυθμίσουν ζουμ, αντίθεση και φωτεινότητα μέσω των γυαλιών, επιτυγχάνοντας όραση αντίστοιχη του 20/42 (δηλαδή σχεδόν φυσιολογική για καθημερινή χρήση). «Όλα τα προηγούμενα εμφυτεύματα έδιναν μόνο ευαισθησία στο φως, όχι πραγματική όραση μορφών. Εμείς είμαστε οι πρώτοι που το πετύχαμε», δήλωσε ο Δρ Daniel Palanker, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Stanford και συ-συγγραφέας της μελέτης.
Η κλινική δοκιμή, διεθνής και πολυκεντρική, περιλάμβανε 38 ασθενείς άνω των 60 ετών με γεωγραφική ατροφία και όραση χειρότερη του 20/320 σε τουλάχιστον ένα μάτι. Μετά την εμφύτευση –μια ελάχιστα επεμβατική επέμβαση διάρκειας 30-45 λεπτών– και την αποκατάσταση, οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν να χρησιμοποιούν το σύστημα. Τα αποτελέσματα; Το 84% (27/32) μπόρεσε να διαβάζει εντός ενός έτους, ενώ κάποιοι αναγνώριζαν πρόσωπα και πλοηγούνταν σε περιβάλλοντα. Η μελέτη, που συντονίστηκε από τον Δρ Frank Holz του Πανεπιστημίου της Βόννης και τον Δρ José-Alain Sahel του Πανεπιστημίου της Πιττσμπουργκ, έδειξε ότι τα οφέλη υπερτερούν των κινδύνων της χειρουργικής επέμβασης, σύμφωνα με την Ανεξάρτητη Επιτροπή Ασφάλειας Δεδομένων.
Αυτή η τεχνολογία, που ξεκίνησε ως ιδέα του Palanker πριν από 20 χρόνια –εμπνευσμένη από λέιζερ οφθαλμολογίας–, πέρασε από δεκαετίες πειραμάτων σε ζώα και πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους. Σήμερα, η Science Corporation, που ανέπτυξε το PRIMA βασισμένη στην έρευνα του Stanford, έχει υποβάλει αίτηση έγκρισης στην Ευρώπη (με ελπίδα διαθεσιμότητας το 2026) και προχωρά στη διαδικασία FDA στις ΗΠΑ. Έχουν ήδη ξεκινήσει μητρώο ασθενών για μελλοντικές δοκιμές.
Στις 4 Νοεμβρίου 2025, ενώ η ιατρική κοινότητα συζητά τα ευρήματα, το PRIMA υπενθυμίζει ότι η επιστήμη μπορεί να νικήσει ακόμα και την τύφλωση. Για εκατομμύρια, δεν είναι πια όνειρο –είναι πραγματικότητα. Και οι ερευνητές; Σχεδιάζουν εκδόσεις υψηλότερης ανάλυσης, που ίσως φέρουν «σχεδόν φυσιολογική» όραση. Το φως επιστρέφει, ένα pixel τη φορά.
Photo: Pexels joaojesusdesign