Στα social media, όπου η γνώμη ενός χρήστη μπορεί να φτάσει εκατομμύρια μέσα σε ώρες, η έννοια της “κοινής γνώμης” συχνά φαντάζει δημοκρατική και αυθόρμητη. Ωστόσο, πίσω από τις viral τάσεις και τα trending topics κρύβεται συχνά μια σκοτεινή πραγματικότητα: η χειραγώγηση από troll bots και οργανωμένες ομάδες, γνωστές ως “troll farms”. Αυτά τα εργαλεία δεν απλώς διασπείρουν ψευδείς πληροφορίες, αλλά δημιουργούν την ψευδαίσθηση μαζικής υποστήριξης, επηρεάζοντας από πολιτικές εκλογές μέχρι καθημερινές συζητήσεις. Σε αυτό το άρθρο, βασισμένοι σε έρευνες από ακαδημαϊκά ιδρύματα και διεθνή ΜΜΕ, εξερευνούμε πώς λειτουργεί αυτό το φαινόμενο και ποιες είναι οι συνέπειες.
Τι είναι τα troll bots και οι troll farms;
Τα troll bots είναι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί στα social media, προγραμματισμένοι να μιμούνται ανθρώπινη συμπεριφορά. Δεν είναι απλώς bots που στέλνουν spam – χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να παράγουν κείμενα, εικόνες και ακόμη βίντεο που φαίνονται αυθεντικά. Οι troll farms, από την άλλη, είναι οργανωμένες ομάδες ατόμων και bots που δουλεύουν συστηματικά, συχνά χρηματοδοτούμενες από κυβερνήσεις ή ιδιωτικά συμφέροντα, για να σπείρουν χάος και να διαμορφώσουν αφηγήσεις.
Σύμφωνα με έρευνα του Carnegie Mellon University, αυτές οι ομάδες χρησιμοποιούν χιλιάδες ψεύτικους λογαριασμούς για να ενισχύσουν μηνύματα, δημιουργώντας την εντύπωση ευρείας αποδοχής. Μια πρόσφατη ανάλυση από το 2025 δείχνει ότι οι troll farms έχουν εξελιχθεί σε “μισθοφόρους της διαδικτυακής παραπληροφόρησης”, προσφέροντας υπηρεσίες όπως η δημιουργία fake προφίλ και η διάδοση περιεχομένου σε πολλαπλές πλατφόρμες.
Πώς στήνουν ψεύτικες τάσεις;
Η διαδικασία είναι απλή αλλά αποτελεσματική, βασισμένη σε αλγόριθμους και μαζική κλιμάκωση. Εδώ είναι τα βασικά βήματα:
- Δημιουργία περιεχομένου: Ξεκινά με ένα “σπόρο” – ένα ψευδές μήνυμα, meme ή hashtag. Τα bots παράγουν παραλλαγές αυτού, προσαρμοσμένες σε διαφορετικά κοινά, για να αποφύγουν την ανίχνευση.
- Μαζική διάδοση: Χιλιάδες bots και trolls αναρτούν ταυτόχρονα το ίδιο περιεχόμενο, χρησιμοποιώντας hashtags και ετικέτες για να το ανεβάσουν στα trends. Για παράδειγμα, σε πλατφόρμες όπως το Twitter (σήμερα X) ή το Facebook, η ταχεία αλληλεπίδραση (likes, retweets, shares) πείθει τους αλγόριθμους ότι πρόκειται για “δημοφιλές” θέμα.
- Ενίσχυση με bandwagon effect: Οι άνθρωποι τείνουν να ακολουθούν την πλειοψηφία. Όταν βλέπουν ένα trend να “εκρήγνυται”, συμμετέχουν, ενισχύοντας το ψεύτικο κύμα. Μια μελέτη από το 2017, που παραμένει επίκαιρη, εξηγεί πώς αυτό δημιουργεί “ψευδαίσθηση υποστήριξης” για ιδέες ή υποψήφιους.
- Σύνδεση με AI: Σήμερα, με την άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης, τα bots γίνονται πιο εκλεπτυσμένα. Μοντέλα όπως τα large language models παράγουν φυσικά κείμενα, κάνοντας την ανίχνευση δύσκολη. Σύμφωνα με το RAND Corporation, η AI ανοίγει “χρυσωρυχείο προπαγάνδας” για τέτοιες καμπάνιες.
Έρευνα από το NATO αποκαλύπτει ότι τα προϊόντα αυτών των farms περιλαμβάνουν όχι μόνο posts, αλλά και ολόκληρα ψεύτικα sites για υποστήριξη των αφηγήσεων.
Παραδείγματα χωρίς σύνορα
Αν και αποφεύγουμε συγκεκριμένα ονόματα για λόγους γενικότητας, φανταστείτε καμπάνιες όπου χιλιάδες bots προωθούν ψευδείς ειδήσεις για πολιτικά γεγονότα, όπως εκλογές ή κοινωνικές κρίσεις. Σε μια περίπτωση από το 2016, ξένοι trolls χρησιμοποίησαν fake accounts για να ενισχύσουν αμφιλεγόμενα θέματα, επηρεάζοντας εκατομμύρια χρήστες. 23 Σήμερα, παρόμοιες τακτικές βλέπουμε σε συζητήσεις για υγεία, περιβάλλον ή οικονομία, όπου bots “γεμίζουν” τα trends με πολωτικό περιεχόμενο.
Μια ανάλυση εκατομμυρίων tweets από γνωστή “troll factory” έδειξε κλασικές τεχνικές προπαγάνδας, προσαρμοσμένες για social media: επανάληψη μηνυμάτων και δημιουργία ψευδών συμμαχιών.
Οι επιπτώσεις στην κοινωνία
Η δημιουργία ψεύτικων τάσεων δεν είναι αθώα – υπονομεύει τη δημοκρατία και την εμπιστοσύνη. Μπορεί να πολώσει απόψεις, να σπείρει φόβο ή να χειραγωγήσει εκλογές, καθώς οι χρήστες βασίζονται σε “δημοφιλή” trends για να σχηματίσουν γνώμη. Το Pew Research Center προειδοποιεί ότι τέτοια φαινόμενα απειλούν την ελευθερία του λόγου, μετατρέποντας τα social σε πεδία μάχης. 6
Επιπλέον, όπως επισημαίνει το Al Jazeera, η “ρομποτοποίηση” του trolling καθιστά την καταπολέμηση δύσκολη, με bots να λειτουργούν 24/7.
Πώς να τα αναγνωρίσετε και να προστατευτείτε
Η καλή είδηση είναι ότι μπορείτε να γίνετε πιο προσεκτικοί:
- Ελέγξτε την πηγή: Ψάξτε για προφίλ με λίγες φωτογραφίες, γενικές βιογραφίες ή υπερβολικά πανομοιότυπα posts.
- Χρησιμοποιήστε εργαλεία: Πλατφόρμες όπως το Botometer ή το BotSentinel εντοπίζουν ύποπτους λογαριασμούς.
- Σκεφτείτε κριτικά: Ρωτήστε: “Είναι αυτό πραγματικά viral ή φαίνεται υπερβολικό;”
- Αναζητήστε πολλαπλές πηγές: Μην εμπιστεύεστε ένα trend – ελέγξτε έγκυρα ΜΜΕ.
Το Global Investigative Journalism Network (GIJN) προτείνει έρευνα σε πλατφόρμες και εργαλεία ανάλυσης για να αποκαλύψετε τέτοιες καμπάνιες. 7
Συμπέρασμα: Η μάχη για την αληθινή κοινή γνώμη
Τα troll bots δεν θα εξαφανιστούν σύντομα, αλλά η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα. Οι πλατφόρμες επενδύουν σε AI για ανίχνευση, ενώ ρυθμιστικές αρχές πιέζουν για διαφάνεια. Ως χρήστες, η ευθύνη πέφτει σε εμάς: να διασταυρώνουμε, να αμφισβητούμε και να προωθούμε αυθεντικές συζητήσεις. Μόνο έτσι τα social media θα παραμείνουν εργαλείο σύνδεσης, όχι χειραγώγησης.
