Γεωπολιτικό Σοκ στη Μεσόγειο: Η Ανάλυση της Δρ. Ασπασίας Αλιγιζάκη για την Τουρκο-Αιγυπτιακή Συμμαχία
Η Δρ. Ασπασία Αλιγιζάκη (διδάκτωρ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά) ανέλυσε την πρόσφατη ανησυχητική αμυντική συμφωνία Τουρκίας-Αιγύπτου, εξηγώντας τι μπορεί να σημαίνει αυτή για τη Μεσόγειο και την Ελλάδα. Ως ειδική στις γεωπολιτικές σχέσεις της Ανατολικής Μεσογείου, η Δρ. Αλιγιζάκη βασίζει την ανάλυσή της σε θεωρητικά πλαίσια όπως ο νεορεαλισμός του Kenneth Waltz, όπου οι κρατικές συμμαχίες διαμορφώνονται από την αναζήτηση ισορροπίας δυνάμεων σε ένα αναρχικό διεθνές σύστημα. Σε μια εποχή ταχείας μεταμόρφωσης γεωπολιτικών συμμαχιών, η στρατηγική αμυντική συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, με επίκεντρο το πρόγραμμα μαχητικού αεροσκάφους KAAN πέμπτης γενιάς, υπερβαίνει την απλή εμπορική συναλλαγή όπλων. Περιλαμβάνει μεταφορά προηγμένης τεχνολογίας, κοινή παραγωγή και ενίσχυση της αμυντικής αυτονομίας, εν μέσω εντάσεων όπως ο πόλεμος στη Γάζα που επιτάχυνε την προσέγγιση αυτή. Αυτή η εξέλιξη εγείρει κρίσιμα ερωτήματα για την Ελλάδα: Πώς επηρεάζει τις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις και τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Μεσόγειο, ιδίως υπό το πρίσμα θεωριών ενεργειακής ασφάλειας και στρατιωτικής ισορροπίας;
Από Αντίπαλοι σε Στρατηγικούς Εταίρους: Το Ιστορικό και Θεωρητικό Πλαίσιο της Προσέγγισης
Η σχέση Τουρκίας-Αιγύπτου έχει μεταβληθεί από έντονη αντιπαράθεση σε στενή συνεργασία, αντανακλώντας νεορεαλιστικές αρχές όπου τα κράτη προσαρμόζονται στο διεθνές περιβάλλον για να μεγιστοποιήσουν την ισχύ τους. Μετά την ανάληψη εξουσίας από τον Πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι το 2013, οι εντάσεις κορυφώθηκαν λόγω της τουρκικής στήριξης στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και διαφορετικών θέσεων στον λιβυκό εμφύλιο. Η Αίγυπτος υποστήριζε τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ στην ανατολική Λιβύη, ενώ η Τουρκία την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) στη δυτική, οδηγώντας στο παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019 για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών – ένα μνημόνιο που παραβιάζει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και απειλεί ελληνικά και κυπριακά δικαιώματα, αγνοώντας την αρχή της μέσης γραμμής και τα δικαιώματα νησιών.
Από το 2021, ωστόσο, παρατηρείται σταδιακή εξομάλυνση, επιταχυνόμενη από τον πόλεμο στη Γάζα, ο οποίος ενίσχυσε την ανάγκη για περιφερειακή σταθερότητα. Η επίσκεψη Σίσι στην Άγκυρα τον Σεπτέμβριο 2024 σηματοδότησε την έναρξη, με ενδιαφέρον για το KAAN και το τουρκικό σύστημα αεροπορικής άμυνας Siper, παρόμοιο με το Iron Dome. Οι εξελίξεις κλιμακώθηκαν τον Μάιο 2025 με επισκέψεις αιγυπτιακών αντιπροσωπειών, συζητώντας εκπαίδευση και τεχνολογική μεταφορά. Μέχρι τον Αύγουστο 2025, η Τουρκία ενέκρινε τη συμμετοχή της Αιγύπτου, με Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) να αναμένεται μέχρι τέλους 2025, περιλαμβάνοντας κοινή παραγωγή και πιθανή αγορά 40-50 αεροσκαφών μακροπρόθεσμα. Αυτή η στροφή αντανακλά μια πραγματιστική προσέγγιση, όπου και οι δύο χώρες, ως “υπο-ιμπεριαλιστικές” δυνάμεις, επιδιώκουν οικονομικά και στρατιωτικά οφέλη.
Το KAAN: Προηγμένες Τεχνικές Προδιαγραφές και Στρατιωτική-Τεχνολογική Σημασία
Το KAAN, αναπτυγμένο από την Turkish Aerospace Industries (TAI), αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο στην αεροναυπηγική τεχνολογία, στοχεύοντας να ανταγωνιστεί τα F-35 και F-22 μέσω χαρακτηριστικών πέμπτης γενιάς όπως stealth, supercruise και ενσωματωμένη AI. Οι ενημερωμένες προδιαγραφές περιλαμβάνουν μήκος 20,3 μέτρα (μειωμένο από 21 μέτρα για βελτίωση ευελιξίας), άνοιγμα πτερύγων 13,4 μέτρα, ύψος 5 μέτρα, εμβαδόν πτερύγων 71,6 τ.μ., και μέγιστο βάρος απογείωσης 34.750 κιλά. Τροφοδοτείται αρχικά από δύο κινητήρες General Electric F110-GE-129, παρέχοντας 76,31 kN ξηρή ώθηση και 131 kN με afterburner ανά κινητήρα (συνολικά περίπου 58.000 lbf), επιτρέποντας ταχύτητα Mach 1,8 (2.222 km/h), ακτίνα μάχης άνω των 1.100 km (συνολική εμβέλεια άνω των 3.000 km) και ανώτατο ύψος 55.000 ποδιών (16.764 m).
Stealth χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν radar cross-section (RCS) -20 dBsm για χαμηλή παρατηρησιμότητα, ειδικές εξατμίσεις για μείωση θερμικής υπογραφής, ραντάρ AESA από την ASELSAN για ανίχνευση σε αποστάσεις άνω των 200 km, και AI για αυτόνομη πλοήγηση/στόχευση. Ο οπλισμός ενσωματώνει εσωτερικό πυροβόλο 20mm, πυραύλους Gökdoğan (beyond-visual-range) και Bozdoğan (short-range), καθώς και βόμβες ακριβείας. Πρώτη πτήση το 2023, μαζική παραγωγή 2028-2029, πλήρης επιχειρησιακή ικανότητα 2030.
Για την Αίγυπτο, που διαθέτει 54 Rafale, το KAAN μειώνει εξάρτηση από δυτικά συστήματα, ενισχύοντας αεροπορική υπεροχή μέσω διαφοροποίησης πηγών. Το πρόγραμμα, κόστους ~10 δισ. δολαρίων, προσελκύει Ισπανία, ΗΑΕ, Πακιστάν και Ινδονησία, μειώνοντας κόστη μέσω οικονομίας κλίμακας.
Διεθνείς Συνέπειες: Ανατροπή Ισορροπιών Δυνάμεων και Ενεργειακή Γεωπολιτική
Από νεορεαλιστική σκοπιά, η συμμαχία αναδιαμορφώνει ισορροπίες, αμφισβητώντας την ισραηλινή αεροπορική κυριαρχία (F-35) και αμερικανική επιρροή, χωρίς πολιτικούς περιορισμούς όπως η αποβολή Τουρκίας από F-35 λόγω S-400. Εν μέσω Γάζας, δίνει αραβικά κράτη στρατηγικό πλεονέκτημα, ενώ ΗΠΑ/ΕΕ ανησυχούν για αστάθεια και εξαγωγές όπλων.
Η Λιβύη είναι κεντρική: Τουρκία υπέγραψε στρατιωτική συμφωνία με GNU Ιουλίου 2025, και ανατολική Λιβύη (Βουλή Χαφτάρ) ετοιμάζεται να εγκρίνει μνημόνιο 2019, επιτρέποντας τουρκικές εξερευνήσεις υδρογονανθράκων σε επικαλυπτόμενες περιοχές. Αυτό ενισχύει τουρκική επιρροή, μειώνοντας αιγυπτιακή εξάρτηση από δυτικές εταιρείες, εν μέσω θεωριών ενεργειακής ασφάλειας όπου ο έλεγχος πόρων διαμορφώνει συμμαχίες.
Επιπτώσεις για την Ελλάδα: Προκλήσεις και Στρατηγικές Απαντήσεις
Η εξέλιξη απειλεί την Ελλάδα, όπου η Αίγυπτος ήταν σύμμαχος μέσω συμφωνίας ΑΟΖ 2020. Η στροφή Καΐρου προς Άγκυρα αλλάζει δεδομένα: Στις 8 Ιουλίου 2025, Αίγυπτος απέστειλε note verbale, αμφισβητώντας ελληνική ΑΟΖ λόγω Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Απριλίου, ισχυριζόμενη επικάλυψη ζωνών. Ελλάδα το χαρακτήρισε “αναμενόμενο”, με εκκρεμή οριοθέτηση.
Ανάλυση της Απειλής από Λιβύη και Δημιουργία Faits Accomplis: Η σύνδεση με τις εξελίξεις στη Λιβύη εντείνει τον κίνδυνο για την Ελλάδα. Οι περιοχές νότια της Κρήτης, που περιλαμβάνουν πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων και αποτελούν μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, απειλούνται από την επέκταση του τουρκολιβυκού μνημονίου. Ο όρος “faits accomplis” αναφέρεται σε μονομερείς ενέργειες που παρουσιάζονται ως τετελεσμένα γεγονότα, όπως οι τουρκικές γεωτρήσεις ή στρατιωτικές κινήσεις, οι οποίες δύσκολα αναιρούνται διπλωματικά. Η πιθανή έγκριση του μνημονίου από την ανατολική Λιβύη ενισχύει αυτή την απειλή, δημιουργώντας νέα δεδομένα στην περιοχή. Η Ελλάδα αντέδρασε με την υποβολή note verbale στον ΟΗΕ, επικαλούμενη τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία κατοχυρώνει τα δικαιώματα των κρατών σε ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα με βάση γεωγραφικές και νομικές αρχές, όπως η μέση γραμμή και η εντός-οικονομική ζώνη των νησιών.
Συμπέρασμα: Απαίτηση για Επαγρύπνηση και Στρατηγική Προσαρμογή
Η συμμαχία Τουρκίας-Αιγύπτου, με KAAN ως καταλύτη, εντάσσεται σε ευρύτερο παζλ όπου μη-δυτικές δυνάμεις δημιουργούν εναλλακτικές δομές. Για Ελλάδα, απαιτείται ενίσχυση συμμαχιών (Ισραήλ, Κύπρος, Γαλλία, ΗΠΑ), προώθηση του EastMed και των άλλων ενεργειακών σχεδίων καθώς και διάλογος με Αίγυπτο. Σε περιβάλλον όπου τεχνολογία και ενέργεια καθορίζουν ισορροπίες, η Αθήνα πρέπει να προσαρμοστεί για υπεράσπιση εθνικών συμφερόντων.
