19 Αυγούστου 1923: Η Βρετανία αρνείται την Ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο – Η Μέρα που η Ελπίδα Έγινε Αγώνας
Στις 19 Αυγούστου 1923, μια απόφαση έμελλε να σφραγίσει την πορεία της Κύπρου για τις επόμενες δεκαετίες. Το Λονδίνο, η καρδιά της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, απέρριψε κατηγορηματικά το αίτημα της Συνέλευσης των Κυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα. Η απόφαση αυτή δεν ήταν απλώς μια γραφειοκρατική πράξη· ήταν η επίσημη αναγνώριση ενός σκληρού στρατηγικού αδιεξόδου και η απαρχή μιας νέας, επίπονης φάσης του κυπριακού αγώνα.
Η απόρριψη του αιτήματος δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Προηγήθηκε μια περίοδος όπου οι Ελληνοκύπριοι είχαν εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες στη βρετανική διοίκηση. Όταν η Κύπρος πέρασε στην κυριαρχία της Βρετανίας το 1878, οι Ελληνοκύπριοι θεώρησαν τη μετάβαση αυτή ως ένα προσωρινό στάδιο προς την πολυπόθητη εθνική τους αποκατάσταση. Πίστευαν ότι η Μεγάλη Βρετανία, ως σύμμαχος της Ελλάδας, θα εκπλήρωνε τελικά το αίτημά τους για Ένωση.
Το Διπλό Αδιέξοδο και η «Προδοσία» των Ελπίδων
Η ιστορία όμως είχε άλλα σχέδια. Η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, που αναγνώριζε επίσημα την προσάρτηση της Κύπρου στη Βρετανία, αποτέλεσε το διεθνές νομικό πλαίσιο για την απόρριψη του αιτήματος. Οι Βρετανοί έβλεπαν την Κύπρο όχι ως ένα απλό νησί, αλλά ως ένα αναπόσπαστο στρατηγικό οχυρό για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου και της ζωτικής για τα συμφέροντά τους Διώρυγας του Σουέζ. Το αίτημα των Κυπρίων ήταν αντίθετο με τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα, και ως εκ τούτου, ήταν αδύνατο να γίνει αποδεκτό.
Η ελληνική κυβέρνηση, η οποία βρισκόταν σε μια ευαίσθητη μεταπολεμική περίοδο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δεν ήταν σε θέση να ασκήσει ουσιαστικές πιέσεις για την προώθηση του κυπριακού αιτήματος. Επιπλέον, είχε ήδη απορρίψει μια βρετανική προσφορά για παραχώρηση της Κύπρου το 1915, με αντάλλαγμα την ελληνική συμμετοχή στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η εξέλιξη, που οφειλόταν στον Εθνικό Διχασμό και την φιλογερμανική στάση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, είχε ήδη στερήσει μια πρώτη ευκαιρία από την Κύπρο.
Η Καταδίκη σε Αγώνα: Προς την Εξέγερση
Η απόρριψη της 19ης Αυγούστου 1923 ήταν ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Έθεσε τέλος στην ψευδαίσθηση ότι η Ένωση θα ερχόταν ως «δώρο» ή ως αποτέλεσμα απλών διπλωματικών αιτημάτων. Αντιθέτως, η απόφαση αυτή, καθώς και η μετέπειτα ανακήρυξη της Κύπρου σε αποικία του Στέμματος το 1925, έδειξαν στον κυπριακό λαό ότι η ελευθερία θα έπρεπε να κερδηθεί μέσα από σκληρό αγώνα.
Ο ενωτικός αγώνας, που μέχρι τότε είχε πολιτικά χαρακτηριστικά, άρχισε να ριζοσπαστικοποιείται. Το αποκορύφωμα αυτής της ριζοσπαστικοποίησης ήταν η εξέγερση του 1931, γνωστή ως Οκτωβριανά, η οποία καταστάλθηκε βίαια από τους Βρετανούς, και αργότερα, η ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ τη δεκαετία του 1950. Η απόφαση του 1923 αποτέλεσε την αφορμή για μια μακρά και επίπονη πορεία που θα διαμόρφωνε την σύγχρονη ιστορία του νησιού και θα οδηγούσε, τελικά, στην ανεξαρτησία του 1960.
Η ιστορία της 19ης Αυγούστου 1923 είναι μια υπενθύμιση του πώς οι γεωπολιτικές αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων επηρεάζουν τη μοίρα των λαών και πώς ένας λαός, μπροστά στην απόρριψη, μπορεί να βρει τη δύναμη να συνεχίσει τον αγώνα για την ελευθερία και την αυτοδιάθεσή του.
