Στρατηγική Ασφυξία στη Μεσόγειο: Η Λιβύη ως Πεδίο Επιρροής Ρωσίας και Τουρκίας
Η Λιβύη, μια χώρα βυθισμένη σε εμφύλιο πόλεμο από το 2011, έχει μετατραπεί σε κρίσιμο πεδίο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, με την Ελλάδα και την Ιταλία να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας και της Τουρκίας. Οι εκρηκτικές προσφυγικές ροές, οι στρατηγικές κινήσεις για ενεργειακές ζώνες και η πιθανότητα δημιουργίας ξένων στρατιωτικών βάσεων απειλούν την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ενώ η Ελλάδα στέλνει πολεμικά πλοία και αναστέλλει αιτήσεις ασύλου, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) παραμένει διστακτική, αφήνοντας τη Μεσόγειο ευάλωτη. Αυτό το άρθρο εξηγεί με απλά λόγια τι συμβαίνει στη Λιβύη, γιατί ανησυχούν Ελλάδα και Ιταλία, και τι σημαίνει αυτό για την Ευρώπη.
Μετανάστες, Πλοία και Κρίση
Η Λιβύη είναι το βασικό σημείο εκκίνησης για χιλιάδες μετανάστες που διασχίζουν τη Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Από τον Ιανουάριο του 2025, περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη και τη Γαύδο, σχεδόν διπλάσιος αριθμός από όλο το 2024. Μόνο σε μία εβδομάδα, πάνω από 2.000 πρόσφυγες αποβιβάστηκαν στις ελληνικές ακτές. Η κατάσταση ώθησε την Ελλάδα να πάρει αυστηρά μέτρα: δύο πολεμικά πλοία περιπολούν στα διεθνή ύδατα κοντά στη Λιβύη, ενώ ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε τρίμηνη αναστολή επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου για όσους φτάνουν από τη Βόρεια Αφρική.
«Θέλουμε να στείλουμε ξεκάθαρο μήνυμα στους διακινητές», δήλωσε ο Μητσοτάκης, ενώ η κυβέρνηση σχεδιάζει κέντρο κράτησης στην Κρήτη και συνεργασία με το λιβυκό Λιμενικό. Όμως, τα πολεμικά πλοία δεν έχουν σταματήσει τις ροές, και υπάρχουν φόβοι ότι η αυξημένη επιτήρηση μπορεί να οδηγήσει απελπισμένους μετανάστες να ρισκάρουν τη ζωή τους στη θάλασσα. Η Ιταλία, που δέχεται παρόμοιες ροές, μοιράζεται τις ανησυχίες της Ελλάδας, βλέποντας το μεταναστευτικό όχι μόνο ως ανθρωπιστικό ζήτημα, αλλά και ως πιθανό όπλο γεωπολιτικής πίεσης.
Η Ρωσία Ενισχύεται στη Λιβύη
Η Ρωσία έχει αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία στη Λιβύη, ιδιαίτερα στην ανατολική περιοχή που ελέγχει ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ, ηγέτης του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA). Μετά την απώλεια της ναυτικής της βάσης στη Συρία, η Μόσχα φέρεται να σχεδιάζει νέα βάση στο λιμάνι του Τομπρούκ, ενώ υπάρχουν αναφορές για πιθανή εγκατάσταση πυραυλικών συστημάτων στη Σεμπχά, στο νότο της Λιβύης. Μέσω της Africa Corps, διάδοχου της ομάδας Wagner, η Ρωσία παρέχει όπλα και εκπαίδευση στις δυνάμεις του Χαφτάρ, ενισχύοντας τη θέση της στη Μεσόγειο.
Αναλυτές πιστεύουν ότι η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιεί τη Λιβύη ως βάση για υβριδικές επιθέσεις, όπως την εργαλειοποίηση της μετανάστευσης, παρόμοια με την κρίση στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας το 2021. Παρά τις περιορισμένες δυνατότητες λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, η Μόσχα εδραιώνεται στη Λιβύη, εκμεταλλευόμενη το κενό ισχύος που αφήνει η ΕΕ.
Η Τουρκία και το Μνημόνιο με την Τρίπολη
Η Τουρκία, από την άλλη, έχει στενές σχέσεις με την αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Τρίπολης. Το Μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης του 2019, που οριοθετεί θαλάσσιες ζώνες και θεωρείται παράνομο από την Ελλάδα και την ΕΕ, αμφισβητεί την ελληνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) νότια της Κρήτης. Πρόσφατα, η Λιβύη κατέθεσε σημείωμα στον ΟΗΕ, επικαλούμενη το μνημόνιο για να διεκδικήσει περιοχές κοντά στην Κρήτη, προκαλώντας έντονη αντίδραση από την Αθήνα, που το χαρακτήρισε «άκυρο». Η Τουρκία ενισχύει την παρουσία της με στρατιωτική και οικονομική στήριξη, ενώ φαίνεται να εκμεταλλεύεται την αστάθεια για να προωθήσει τα ενεργειακά της συμφέροντα.
Η ΕΕ σε Αμηχανία
Η ΕΕ δυσκολεύεται να ανταποκριθεί συντονισμένα. Μια πρόσφατη αποστολή στη Βεγγάζη, με τη συμμετοχή υπουργών από Ελλάδα, Ιταλία και Μάλτα, κηρύχθηκε «ανεπιθύμητη» από τον Χαφτάρ, που κατηγόρησε την ΕΕ για μεροληψία υπέρ της Τρίπολης. Η αποτυχία αυτή αποκάλυψε τη δυσκολία συνεργασίας με τη διαιρεμένη Λιβύη. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υποσχέθηκε νέα αποστολή, αλλά η έλλειψη ενιαίας στρατηγικής παραμένει πρόβλημα.
Η Ιταλία πιέζει για μεγαλύτερη εμπλοκή, θεωρώντας τη Λιβύη κρίσιμη για την ενεργειακή και μεταναστευτική σταθερότητα, αλλά η Γαλλία, αποδυναμωμένη από αποτυχίες στην Αφρική, διστάζει. Η Ελλάδα, που έχει δεχθεί κριτική για περιορισμένη διπλωματική παρουσία στη Λιβύη, προσπαθεί να ανακτήσει έδαφος, αλλά η απουσία ευρωπαϊκής υποστήριξης δυσχεραίνει τις προσπάθειες.
Τι Σημαίνει για την Ελλάδα και την Ευρώπη;
Για την Ελλάδα, η Λιβύη αποτελεί διπλή πρόκληση. Οι μεταναστευτικές ροές επιβαρύνουν την Κρήτη και τη Γαύδο, ενώ το Μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης απειλεί τα κυριαρχικά δικαιώματα και τις ενεργειακές προοπτικές, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η Chevron δείχνει ενδιαφέρον για υδρογονάνθρακες. Για την ΕΕ, η Λιβύη είναι ένα πεδίο όπου η Ρωσία και η Τουρκία εκμεταλλεύονται την απουσία συντονισμένης δράσης, αυξάνοντας την αστάθεια στη Μεσόγειο.
Η Λιβύη έχει γίνει αρένα ανταγωνισμού, με τη Ρωσία να ενισχύει τη στρατιωτική της παρουσία και την Τουρκία να διεκδικεί ενεργειακά και γεωπολιτικά πλεονεκτήματα. Η Ελλάδα και η Ιταλία καλούν την ΕΕ να δράσει, αλλά η απουσία ενιαίας στρατηγικής αφήνει τη Μεσόγειο εκτεθειμένη. Τα πολεμικά πλοία και η αναστολή ασύλου είναι προσωρινά μέτρα, αλλά η λύση απαιτεί διπλωματία και ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Όσο η ΕΕ διστάζει, η Λιβύη θα παραμένει πηγή στρατηγικής ασφυξίας για την Ευρώπη.
