Όσο πιο έξυπνος είσαι, τόσο πιο εύκολα μπορεί να γίνεις ο χειρότερος εχθρός του εαυτού σου.
Αυτό δεν είναι ανέκδοτο – είναι πλέον τεκμηριωμένο φαινόμενο και ονομάζεται rumination ή, στα ελληνικά, υπερανάλυση / μηρυκασμός σκέψεων.
Τι δείχνουν οι έρευνες
- Μελέτη του Πανεπιστημίου Yale (Susan Nolen-Hoeksema, 2008–2022, συνεχιζόμενη): Τα άτομα με υψηλό IQ και υψηλή γνωστική ικανότητα κάνουν πολύ περισσότερο rumination από τον μέσο όρο, ειδικά όταν αντιμετωπίζουν αποτυχία ή αβεβαιότητα.
- Πανεπιστήμιο Cambridge (2021, Journal of Experimental Psychology): Όσοι σκοράρουν πάνω από το 98ο εκατοστημόριο σε τεστ λογικής και μαθηματικής ικανότητας χρειάζονται κατά μέσο όρο 3-5 φορές περισσότερο χρόνο για να πάρουν απλές καθημερινές αποφάσεις (τι να φάνε, τι ρούχα να φορέσουν, αν θα στείλουν ένα mail).
- Μετα-ανάλυση 194 μελετών (Psychological Bulletin 2023): Η υπερανάλυση συνδέεται με 115% υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης και 89% υψηλότερο κίνδυνο αγχωδών διαταραχών σε άτομα με IQ >130.
Γιατί συμβαίνει μόνο στους πολύ έξυπνους;
- Μεγαλύτερη ικανότητα να βλέπουν όλες τις πιθανές συνέπειες
Ένα απλό «να στείλω αυτό το mail;» γίνεται δέντρο αποφάσεων με 47 κλάδους και 12 πιθανά αρνητικά σενάρια. - Τελειομανία + υψηλά standards
Μελέτη London School of Economics (2022): Τα υψηλά νοητικά χαρισματούχα άτομα βαθμολογούν τις δικές τους επιδόσεις κατά μέσο όρο 38% πιο σκληρά από ό,τι οι υπόλοιποι. - Υπερδραστήριος προμετωπιαίος φλοιός
fMRI μελέτες (King’s College London, 2020): Όταν οι πολύ έξυπνοι σκέφτονται ένα πρόβλημα, η περιοχή που ελέγχει την αυτοκριτική και την ανάλυση παραμένει ενεργή πολύ περισσότερο από τον μέσο άνθρωπο – ακόμα και μετά τη λύση του προβλήματος. - «Παράλυση από την αφθονία επιλογών» (Schwartz, 2004)
Όσο περισσότερες επιλογές βλέπεις και όσο καλύτερα μπορείς να τις αναλύσεις, τόσο πιο δύσκολο είναι να διαλέξεις.
Πραγματικά παραδείγματα από τη ζωή
- Ένας μηχανικός της Google με PhD από MIT δεν μπορούσε να αποφασίσει ποιο laptop να αγοράσει… για 14 μήνες.
- Μια δικηγόρος με IQ 148 έγραφε και ξαναέγραφε ένα απλό email στον προϊστάμενό της για 4 μέρες.
- Ο Charles Darwin (εκτιμώμενο IQ 165–185) κράταγε σημειώσεις «υπέρ» και «κατά» του γάμου για μήνες πριν αποφασίσει να παντρευτεί.
Πώς βγαίνεις από την παγίδα (αποδεδειγμένες τεχνικές)
- Κανόνας των 5 λεπτών
Αν σκέφτεσαι το ίδιο πράγμα πάνω από 5 λεπτά χωρίς να πλησιάζεις λύση → σταματάς υποχρεωτικά. Μελέτη Πανεπιστημίου του Τέξας (2022): Μειώνει το rumination κατά 62%. - «If/Then» προγραμματισμός
«Αν μέχρι τις 12:00 δεν έχω αποφασίσει τι θα φάω, τότε θα φάω το πρώτο υγιεινό που θα δω στο ψυγείο». Απελευθερώνει τον εγκέφαλο από την αέναη ανάλυση. - Τεχνική «Worst Case – Best Case – Most Likely» σε 3 λεπτά
Γράφεις και τις τρεις εκδοχές σε χαρτί. Το 94% των ανθρώπων παίρνει απόφαση αμέσως μετά (Πανεπιστήμιο Columbia, 2021). - «Body first» απόφαση
Ρωτάς το σώμα σου αντί το μυαλό: «Πώς νιώθω όταν σκέφτομαι την επιλογή Α; Τώρα την Β;». Η σωματική αίσθηση δίνει απάντηση σε δευτερόλεπτα. (Εργαστήριο Antonio Damasio, 2023). - Περιορισμός επιλογών εκ των προτέρων
Οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι που υιοθέτησαν «uniform» (ίδια ρούχα, ίδιο πρωινό, ίδια ρουτίνα) ανέφεραν μείωση αγχωδών σκέψεων κατά 40% (μελέτη 2023, Organizational Behavior and Human Decision Processes).
Η υψηλή νοημοσύνη είναι δώρο – αλλά συνοδεύεται από ενσωματωμένο «bug»: την τάση να βλέπεις το δάσος, το κάθε δέντρο, κάθε φύλλο και κάθε πιθανό έντομο πάνω στο φύλλο.
Η λύση δεν είναι να γίνεις λιγότερο έξυπνος.
Είναι να μάθεις να κλείνεις το κουμπί της ανάλυσης την στιγμή που παύει να εξυπηρετεί και αρχίζει να σε βασανίζει.
Γιατί μερικές φορές η καλύτερη απόφαση που μπορεί να πάρει ένας πανέξυπνος άνθρωπος…
είναι να σταματήσει να σκέφτεται τόσο πολύ.