Σε έναν κόσμο όπου τα fake news και οι μικρές καθημερινές απάτες είναι παντού, μια νέα νευροεπιστημονική έρευνα αποκαλύπτει ένα εκπληκτικό μυστικό του εγκεφάλου: Οι φιλίες και η ελπίδα για «κέρδος» μπορούν να μετατρέψουν ακόμα και τα πιο προφανή ψέματα σε πειστικές αλήθειες. Φανταστείτε: Ο κολλητός σας σας λέει ότι «αυτή η επένδυση είναι σίγουρη» – και εσείς, αντί να ελέγξετε, το πιστεύετε αμέσως. Γιατί; Επειδή ο εγκέφαλός σας «συγχρονίζεται» μαζί του, ειδικά όταν μυρίζει επιτυχία.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στις 17 Νοεμβρίου 2025 στο περιοδικό Journal of Neuroscience (JNeurosci), δείχνει πώς οι κοινωνικοί δεσμοί και οι προσδοκίες ανταμοιβής αλλάζουν τον τρόπο που κρίνουμε την ειλικρίνεια. Η ομάδα του Yingjie Liu από το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας Βόρειας Κίνας εξέτασε 66 υγιείς ενήλικες, χρησιμοποιώντας νευροαπεικόνιση για να «κρυφακούσει» τη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους. Οι συμμετέχοντες κάθονταν ο ένας απέναντι στον άλλο, αλλά αλληλεπιδρούσαν μέσω οθονών υπολογιστών – ένας έξυπνος τρόπος να ελέγχουν οι ερευνητές τις πληροφορίες που ανταλλάσσονταν.
Κάθε μήνυμα είχε συνέπειες: Ήταν «κέρδος» (κάτι θετικό για και τους δύο) ή «ζημιά» (κάτι αρνητικό). Όπως εξηγεί η συνερευνήτρια Rui Huang, «επιλέξαμε αυτά τα σενάρια γιατί δείχνουν πώς οι άνθρωποι προσαρμόζουν τις αποφάσεις τους σε πιθανά βραβεία ή τιμωρίες». Το αποτέλεσμα; Στις καταστάσεις «κέρδους», οι εθελοντές ήταν πολύ πιο πιθανό να πιστέψουν ψευδή μηνύματα. Ο εγκέφαλός τους ενεργοποιούσε περιοχές που επεξεργάζονται ανταμοιβές, αξιολογούν κινδύνους και ερμηνεύουν προθέσεις – σαν να λέει: «Αν μυρίζει χρήμα ή χαρά, ας το πάρουμε για αλήθεια».
Αλλά το πιο εντυπωσιακό μέρος αφορά τις φιλίες. Όταν ο «ψεύτης» ήταν φίλος, οι εγκέφαλοι και των δύο «συγχρονίζονταν» – δείχνοντας παρόμοια μοτίβα δραστηριότητας. Στα «κέρδη», οι περιοχές ανταμοιβής «χτυπούσαν» μαζί, ενώ στις «ζημιές», αυτές του κινδύνου. Αυτή η «κοινή συχνότητα» επέτρεψε στους επιστήμονες να προβλέψουν πότε κάποιος θα «παγιδευτεί» από τον φίλο του. «Οι κοινωνικοί δεσμοί κάνουν τον εγκέφαλο να εμπιστεύεται περισσότερο, ιδίως όταν υπάρχει κίνητρο κέρδους», συνοψίζει η έρευνα, εξηγώντας γιατί οι απάτες μεταξύ φίλων πετυχαίνουν συχνότερα.
Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Σκεφτείτε τις διαφημίσεις που υπόσχονται «εύκολα λεφτά» από φιλικούς influencers, ή τις πολιτικές υποσχέσεις που ακούγονται γλυκές από «δικούς μας». Η μελέτη προειδοποιεί ότι η ελπίδα για θετικό αποτέλεσμα μπορεί να θολώσει την κριτική μας σκέψη, κάνοντας μας ευάλωτους σε ψέματα – ειδικά από αυτούς που αγαπάμε. Σε εποχή όπου η εμπιστοσύνη κλονίζεται, αυτή η «κρυφή προκατάληψη» του εγκεφάλου μας υπενθυμίζει: Πάντα να ρωτάμε «τι κερδίζω εδώ;» και να ελέγχουμε διπλά. Ίσως έτσι, οι φιλίες μας να μείνουν αληθινές – και οι αποφάσεις μας, πιο σοφές.
Photo: Pexels Phil Nguyen