8 Νοεμβρίου 2025.
Η επιστήμη θρηνεί έναν γίγαντα, αλλά και έναν αμφιλεγόμενο άνθρωπο. Ο Τζέιμς Ντ. Γουότσον, ο Αμερικανός βιολόγος που σε ηλικία μόλις 25 ετών ξεκλείδωσε το μυστικό της ζωής – τη δομή του DNA – πέθανε στα 97 του χρόνια, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά που άλλαξε τον κόσμο, αλλά και σκιές που τον καταδίωξαν μέχρι τέλους.
Η στιγμή που άλλαξε τα πάντα
Φανταστείτε έναν νεαρό από το Σικάγο, γεννημένο το 1928, που ξεκίνησε σπουδές ορνιθολογίας και κατέληξε να κρατάει στα χέρια του το «βιβλίο της ζωής». Το 1953, μαζί με τον Φράνσις Κρικ (και με κρίσιμα δεδομένα από τη Ρόζαλιντ Φράνκλιν, που συχνά ξεχάστηκε), δημοσίευσαν στο Nature ένα άρθρο… μόλις μιας σελίδας! Εκεί περιέγραφαν τη διπλή έλικα: Δύο κλώνους που στριφογυρίζουν σαν σκάλα, με βάσεις να ζευγαρώνουν – A με T, C με G.
«Βρήκαμε τον μηχανισμό αντιγραφής μέσω του οποίου γεννιέται η ζωή από τη ζωή», έγραφε ο Κρικ στον γιο του.
Το 1962, Νόμπελ Ιατρικής για τους Γουότσον, Κρικ και Γουίλκινς. Η ανακάλυψη γέννησε τη γενετική μηχανική, τη βιοτεχνολογία, το Human Genome Project – ακόμα και τα τεστ πατρότητας που βλέπουμε σε τηλεοπτικές σειρές.
Από το θρίαμβο στην πτώση
Ο Γουότσον δεν σταμάτησε εκεί. Δίδαξε στο Harvard, έκανε το Cold Spring Harbor Laboratory παγκόσμιο κέντρο έρευνας, ηγήθηκε του προγράμματος χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος (1990-1992). Το 2007, έγινε ο πρώτος άνθρωπος με πλήρως χαρτογραφημένο γονιδίωμα.
Αλλά η γλώσσα του ήταν πάντα αιχμηρή. Από αρνητικά σχόλια για την εμφάνιση της Φράνκλιν τη δεκαετία του ’50, μέχρι το 1997 που είπε ότι άμβλωση για ομοφυλόφιλο έμβρυο θα ήταν δικαίωμα… Κορύφωση το 2007: Συνέντευξη στους Sunday Times όπου ισχυρίστηκε ότι οι Αφρικανοί έχουν χαμηλότερη νοημοσύνη από τους λευκούς. Ζήτησε συγγνώμη, είπε «δεν υπάρχει επιστημονική βάση», αλλά ήταν αργά.
Το CSHL τον καθαίρεσε. Το 2019, μετά από ντοκιμαντέρ όπου επανέλαβε απόψεις, του αφαίρεσαν και τιμητικούς τίτλους. Αποκλεισμένος από την επιστημονική κοινότητα, το 2014 πούλησε το Νόμπελ του σε δημοπρασία για 4,7 εκατ. δολάρια – τα έδωσε σε πανεπιστήμια. Ένας Ρώσος δισεκατομμυριούχος το αγόρασε… και του το επέστρεψε!
Η κληρονομιά: Φως και σκοτάδι
Σήμερα, η διπλή έλικα είναι σε κάθε σχολικό βιβλίο – πολύχρωμες μπαλίτσες που χορεύουν. Αλλά η ιστορία του Γουότσον μας θυμίζει: Οι ιδιοφυΐες δεν είναι άγιοι. Μπορούν να φωτίσουν τον κόσμο και ταυτόχρονα να τον σκιάσουν.
Έφυγε στις 6 Νοεμβρίου σε hospice στο Long Island, μετά από σύντομη ασθένεια. Η επιστήμη προχωράει – χάρη σε αυτόν. Αλλά και με μαθήματα από τα λάθη του.