Σε μια εποχή όπου η νόσος Alzheimer πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, μια φρέσκια επιστημονική ανακάλυψη φέρνει αισιόδοξα νέα: η στοχευμένη παρέμβαση στον κυκλοφορικό ρυθμό του σώματος –τον εσωτερικό “ρολόι” που ρυθμίζει ύπνο, μεταβολισμό και φλεγμονή– μπορεί να περιορίσει την εκφυλιστική βλάβη στον εγκέφαλο. Ερευνητές από το Washington University School of Medicine (WashU Medicine) αποκάλυψαν ότι η αναστολή μιας συγκεκριμένης πρωτεΐνης του κυκλοφορικού συστήματος σε ποντίκια μειώνει τα επίπεδα της τοξικής πρωτεΐνης τάου (tau), αυξάνει προστατευτικά μόρια όπως η NAD+ και προστατεύει από νευροεκφυλιστικές βλάβες. Η μελέτη, δημοσιευμένη σήμερα στο περιοδικό Nature Aging, ανοίγει το δρόμο για νέες θεραπείες που εκμεταλλεύονται το “χρονισμό” του εγκεφάλου για την πρόληψη της νόσου.
Η Σύνδεση Κυκλοφορικού Ρυθμού και Alzheimer: Πέρα από τον Ύπνο
Ο κυκλοφορικός ρυθμός, γνωστός και ως εσωτερικό ρολόι του σώματος, ελέγχει περίπου το 20% των γονιδίων μας, ρυθμίζοντας καθημερινές διακυμάνσεις σε λειτουργίες όπως η πέψη, το ανοσοποιητικό και ο κύκλος ύπνου-εγρήγορσης. Στη νόσο Alzheimer, οι διαταραχές αυτού του ρυθμού –όπως αϋπνία, υπνηλία την ημέρα και “ηλιοβασίλεμα” (sundowning), δηλαδή σύγχυση το απόγευμα– εμφανίζονται νωρίς και επιδεινώνονται προοδευτικά. Μέχρι πρόσφατα, αυτά θεωρούνταν απλώς συμπτώματα της νόσου. Ωστόσο, νέα δεδομένα δείχνουν ότι η δυσλειτουργία του ρολογιού μπορεί να επιταχύνει την παθολογία, προάγοντας τη συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών όπως η τάου και η αμυλοειδής-βήτα (amyloid-β), που οδηγούν σε θάνατο νευρώνων και απώλεια μνήμης.
Η σημερινή μελέτη, με επικεφαλής τον Δρ Erik Musiek, Καθηγητή Νευρολογίας και Charlotte & Paul Hagemann Professor στο WashU Medicine, και πρώτη συγγραφέα την Δρ Jiyeon Lee, εστιάζει σε ένα κλειδί στοιχείο: την πρωτεΐνη REV-ERBα. Αυτή η πρωτεΐνη λειτουργεί ως ρυθμιστής του κυκλοφορικού ρολογιού, ελέγχοντας ρυθμούς μεταβολισμού και φλεγμονής. Σε ποντίκια μοντέλα Alzheimer, οι ερευνητές έδειξαν ότι η αναστολή της REV-ERBα –είτε γενετικά είτε φαρμακευτικά– διακόπτει την επικοινωνία μεταξύ ρολογιού και εγκεφάλου, με εκπληκτικά προστατευτικά αποτελέσματα.
Τα Αποτελέσματα της Μελέτης: Λιγότερη Τάου, Περισσότερη Προστασία
Χρησιμοποιώντας ποντίκια που αναπαράγουν την παθολογία της Alzheimer, η ομάδα παρατήρησε ότι η αναστολή της REV-ERBα οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων NAD+, ενός ζωτικού μορίου για την ενεργειακή λειτουργία των κυττάρων και την υγιή γήρανση του εγκεφάλου. Η NAD+ λειτουργεί ως “καύσιμο” για μηχανισμούς αποτοξίνωσης, περιορίζοντας την εναπόθεση τάου –μιας πρωτεΐνης που υπερφωσφορυλιώνεται και σχηματίζει νευροϊνιδιακά συμπλέγματα, προκαλώντας φλεγμονή και νευρωνικό θάνατο.
Συγκεκριμένα:
- Μείωση παθολογίας τάου: Τα ποντίκια με αναστολή REV-ERBα έδειξαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα τοξικής τάου και λιγότερη βλάβη σε εγκεφαλικούς ιστούς.
- Προστασία από νευροεκφυλισμό: Παρατηρήθηκε βελτίωση στη μνήμη και λιγότερη απώλεια νευρώνων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως ο μεσαίος κροταφικός λοβός, κρίσιμος για τη μνήμη.
- Φαρμακευτική εφαρμογή: Ένα πειραματικό φάρμακο, που ήδη δοκιμάζεται για αμυλοειδή-βήτα και Parkinson, ενεργοποίησε παρόμοια οφέλη, υποδηλώνοντας κλινική βιωσιμότητα. 0
Ο μηχανισμός περιλαμβάνει τον άξονα NFIL3–CD38, όπου η REV-ERBα ρυθμίζει έμμεσα την NAD+ μέσω αυτής της οδού, βελτιώνοντας την κυτταρική ανθεκτικότητα. “Η ανακάλυψη αυτή δείχνει ότι ο χρονισμός παίζει καθοριστικό ρόλο στην υγεία του εγκεφάλου”, σχολιάζει ο Δρ Musiek. “Μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που προσεγγίζουμε την πρόληψη νευροεκφυλιστικών ασθενειών.”
Προοπτικές για Κλινικές Εφαρμογές: Από τα Ποντίκια στον Άνθρωπο
Παρόλο που η έρευνα διεξήχθη σε ζώα, τα ευρήματα ευθυγραμμίζονται με κλινικές παρατηρήσεις σε ασθενείς Alzheimer, όπου οι διαταραχές ύπνου συνδέονται με ταχύτερη εξέλιξη της νόσου. Μελλοντικές μελέτες θα εστιάσουν σε ανθρώπινες δοκιμές, πιθανώς συνδυάζοντας φάρμακα REV-ERBα με παρεμβάσεις όπως φωτοθεραπεία ή χρονοτροφές (timed eating) για ενίσχυση του ρολογιού.
Ειδικοί από το Nature Aging τονίζουν ότι αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να συμπληρώσει υπάρχουσες θεραπείες, όπως αντισώματα κατά αμυλοειδούς, προσφέροντας μια “προληπτική ασπίδα” μέσω ρύθμισης του βιολογικού χρόνου. Ωστόσο, προειδοποιούν για προσοχή: υπερβολικές παρεμβάσεις μπορεί να διαταράξουν άλλες ρυθμίσεις, όπως τον μεταβολισμό.
Συμπεράσματα: Μια Χρονική Στροφή στην Καταπολέμηση της Alzheimer
Η σημερινή δημοσίευση στο Nature Aging (DOI: 10.1038/s43587-025-00950-x) επιβεβαιώνει ότι το σώμα μας δεν είναι απλώς “θύμα” του χρόνου, αλλά και “μαέστρος” της υγείας του. Ρυθμίζοντας το εσωτερικό ρολόι, ίσως μπορέσουμε να καθυστερήσουμε –ή και να αποτρέψουμε– την Alzheimer, δίνοντας ελπίδα σε εκατομμύρια οικογένειες. Όπως δείχνει αυτή η έρευνα, ο χρόνος δεν είναι εχθρός, αλλά σύμμαχος, αρκεί να μάθουμε να τον “επαναρυθμίσουμε”.
Πηγές: Nature Aging (2025).
