Σε μια χώρα όπου η θάλασσα αγκαλιάζει βουνά και η ιστορία ψιθυρίζει σε κάθε γωνιά, η αγάπη για την πατρίδα παραμένει ακλόνητη. Ωστόσο, για χιλιάδες νέους και εξειδικευμένους επαγγελματίες, αυτή η αγάπη συγκρούεται με μια σκληρή πραγματικότητα: την αδυναμία να χτίσουν εδώ ένα βιώσιμο μέλλον. Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων, που κορυφώθηκε κατά την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, εξακολουθεί να πλήττει την Ελλάδα, στερώντας από την οικονομία και την κοινωνία το πιο πολύτιμο κεφάλαιο της – το ανθρώπινο δυναμικό. Παρά τις ενδείξεις ανάκαμψης, τα στοιχεία από διεθνείς οργανισμούς όπως η Eurostat και ο ΟΟΣΑ δείχνουν ότι η εξωτερική μετανάστευση παραμένει υψηλή, ιδίως μεταξύ των νέων ηλικιών 25-44 ετών.
Η κλίμακα του προβλήματος: Αριθμοί που μιλούν από μόνοι τους
Από το 2010 έως το 2022, πάνω από 1,08 εκατομμύρια άτομα εργάσιμης ηλικίας εγκατέλειψαν τη χώρα, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ). Από αυτούς, οι 234.058 ήταν ηλικίας 15-24 ετών, οι 633.680 μεταξύ 25-44 και οι 212.254 μεταξύ 45-64. Η κορύφωση ήρθε μεταξύ 2013-2016, όταν η ανεργία ξεπερνούσε το 50% στους νέους, οδηγώντας σε μαζική φυγή προς χώρες όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ. 2 9 Η Eurostat καταγράφει ότι η Ελλάδα κατατάσσεται στην 10η θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕΕΣ ως προς τη μετανάστευση ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση, με διπλασιασμό των Ελλήνων πτυχιούχων που ζουν στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Παρά τα θετικά σημάδια ανάκαμψης –όπως η επιστροφή περίπου 350.000-400.000 ατόμων από το 2019 και μετά, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Eurostat– η καθαρή μετανάστευση παραμένει αρνητική για ορισμένες κατηγορίες. Το 2023, 47.200 Έλληνες επέστρεψαν, υπερβαίνοντας τους 32.800 που έφυγαν, σημειώνοντας την πρώτη θετική τάση μετά από 14 χρόνια. Ωστόσο, το 2024, ο δείκτης “ανθρώπινης φυγής και διαρροής εγκεφάλων” (Human Flight and Brain Drain Index) ανήλθε σε 4,1 μονάδες, υψηλότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο των 4,98, υποδηλώνοντας ότι η απώλεια εξειδικευμένου δυναμικού συνεχίζεται. 1 4 Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η μετανάστευση Ελλήνων προς χώρες του Οργανισμού αυξήθηκε κατά 18% το 2022, φτάνοντας τις 33.000, με κύριους προορισμούς την Γερμανία και την Ολλανδία.
Οι λόγοι πίσω από την απόφαση: Αγάπη vs. Επιβίωση
Η Ελλάδα παραμένει βαθιά ριζωμένη στην καρδιά όσων φεύγουν – έρευνες δείχνουν ότι το 75% των επιστρεφόντων αναφέρει “οικογενειακούς δεσμούς” και “πατριωτισμό” ως βασικά κίνητρα. Ωστόσο, η φυγή οφείλεται σε δομικά προβλήματα: χαμηλούς μισθούς (33% των ερωτηθέντων σε έρευνα του 2025 τους θεωρούν τον κύριο αποτρεπτικό παράγοντα για επιστροφή), κακές συνθήκες εργασίας (18%), έλλειψη αξιοκρατίας (8%) και περιορισμένες επαγγελματικές ευκαιρίες. 0 34 Η ανεργία στους νέους παραμένει πάνω από το 25% το 2025, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ενώ η νεολαία αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πρόσβαση σε θέσεις που ταιριάζουν στην εκπαίδευσή τους, με χαμηλές αμοιβές και έλλειψη σταθερότητας.
Η οικονομική κρίση επιτάχυνε το πρόβλημα, αλλά ρίζες του χάνονται στην προηγούμενη δεκαετία, όπου η Ελλάδα έχασε ετησίως το 21% των μηχανικών της και το 27% των αποφοίτων φυσικών επιστημών. 11 Σήμερα, η υπερφορολόγηση, η έλλειψη meritocracy και η στασιμότητα στην παραγωγικότητα –που παραμένει αμετάβλητη εδώ και 30 χρόνια– εντείνουν την αίσθηση ότι η πατρίδα προσφέρει αγάπη, αλλά όχι βιωσιμότητα. 3 5 Μια έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) το 2024 δείχνει ότι οι επιστρέφοντες, παρόλο που φέρνουν προηγμένες δεξιότητες (75% από αυτούς), συχνά δέχονται μισθούς χαμηλότερους από το εξωτερικό, περιορίζοντας την οικονομική συμβολή τους.
Οι συνέπειες: Μια “αργή αιμορραγία” εθνικού δυναμικού
Η διαρροή εγκεφάλων δεν είναι απλώς αριθμητική απώλεια – είναι “ποιοτική απώλεια” που επιταχύνει την δημογραφική κρίση. Η Ελλάδα έχει χάσει σχεδόν 500.000 κατοίκους από το 2011 έως το 2024, με φυσική μείωση πληθυσμού (θάνατοι υπερβαίνουν γεννήσεις) και αρνητική μετανάστευση. 34 Μέχρι το 2050, ο πληθυσμός μπορεί να συρρικνωθεί κατά 800.000-2,5 εκατομμύρια, με 1 στους 3 κατοίκους άνω των 65 ετών, σύμφωνα με μελέτες think tanks. 5 Αυτό πιέζει τα ασφαλιστικά και υγειονομικά συστήματα, μειώνοντας τους συνεισφέροντες, ενώ στερεί από την οικονομία καινοτομία και ανάπτυξη – η Ελλάδα υστερεί σε παραγωγικότητα κατά 30 χρόνια σε σχέση με την ΕΕ.
Στον αντίποδα, οι επιστρέφοντες φέρνουν “brain gain”: το 44% κερδίζει πάνω από 1.500 ευρώ μηνιαίως, ενισχύοντας τομείς όπως η κατασκευή και η εκπαίδευση. Ωστόσο, η ΕΝΑ προειδοποιεί για “κυκλική μετανάστευση”, όπου η φυγή συνεχίζεται παράλληλα με τις επιστροφές.
Προοπτικές και προκλήσεις: Προς ανατροπή της τάσης;
Η κυβέρνηση έχει λάβει μέτρα, όπως το πρόγραμμα “Rebrain Greece” που προσφέρει επιδοτήσεις μισθών (έως 3.000 ευρώ μηνιαίως) σε 500 εξειδικευμένους επιστρέφοντες, και η εισαγωγή “Talent Visa” και “Tech Visa” το 2024 για προσέλκυση ταλέντων. 5 30 Το νέο Migration Code απλοποιεί διαδικασίες, ενώ πακέτα ύψους 1,6 δισ. ευρώ ενισχύουν γεννήσεις και μετεγκατάσταση αγροτικών περιοχών. 38 Ωστόσο, ειδικοί τονίζουν ότι χωρίς βαθιές μεταρρυθμίσεις –όπως βελτίωση εκπαίδευσης δεξιοτήτων, μείωση φορολογίας και δημιουργία θέσεων εργασίας– η αγάπη για την Ελλάδα θα παραμένει “θεωρητική”.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα στέκεται σε ένα σταυροδρόμι: από τη μία η νοσταλγία και η ταυτότητα που δένει, από την άλλη η ανάγκη για αλλαγές που κάνουν τη ζωή βιώσιμη. Η ανατροπή της διαρροής εγκεφάλων απαιτεί όχι μόνο κίνητρα επιστροφής, αλλά και μια οικονομία που να σέβεται το ταλέντο της. Μόνο τότε η αγαπημένη πατρίδα θα γίνει και βιώσιμη πατρίδα.
Photo: Pexels Francesco Ungaro
