Λιντς, Ηνωμένο Βασίλειο, 8 Οκτωβρίου 2025 – Σε έναν κόσμο όπου τα πατατάκια, τα έτοιμα γεύματα και τα αναψυκτικά κατηγορούνται για όλα τα δεινά της διατροφής – από την παχυσαρκία μέχρι τη «ναρκωτική» εξάρτηση από το φαγητό – έρχεται μια μελέτη που ανατρέπει τα πάντα. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Λιντς αποκαλύπτουν ότι η υπερκατανάλωση δεν οφείλεται τόσο στα συστατικά ή τον βαθμό επεξεργασίας ενός τροφίμου, όσο σε αυτό που πιστεύουμε γι’ αυτό. Με λίγα λόγια: Αν νομίζεις ότι κάτι είναι «αμαρτωλό» και νόστιμο, είναι πιθανότερο να το φας… μέχρι σκασμού.
Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (UPFs), σύμφωνα με την κλίμακα NOVA, είναι αυτά τα εργοστασιακά προϊόντα με πρόσθετα, συντηρητικά και ελάχιστα φυσικά υλικά – από σνακ και πίτσες έως γλυκά και αναψυκτικά. Πολλοί επιστήμονες τα χαρακτηρίζουν «σχεδιασμένα να μας κάνουν να τρώμε ασταμάτητα», εκμεταλλευόμενα το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Ωστόσο, η νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Appetite και συζητιέται ευρέως σε διεθνή ΜΜΕ όπως το The Conversation και το ScienceDaily, βάζει τα πράγματα στη θέση τους: Η ετικέτα «UPF» εξηγεί λιγότερο από 4% της τάσης για υπερκατανάλωση.
Η μελέτη, με επικεφαλής τον Καθηγητή Γκράχαμ Φινλέισον και τον Καθηγητή Τζέιμς Σταμπς από το Τμήμα Ψυχοβιολογίας και Ενέργειας του Λιντς, περιλάμβανε πάνω από 3.000 Βρετανούς ενήλικες. Οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν φωτογραφίες 436 καθημερινών τροφίμων – από μήλα και πατάτες μέχρι νουντλς και μπισκότα – ως προς το πόσο τα αγαπούν και πόσο πιθανό είναι να τα υπερκαταναλώσουν (δηλαδή να συνεχίσουν να τρώνε για ηδονή, πέρα από την πείνα). Στη συνέχεια, οι ερευνητές συνέκριναν αυτές τις απαντήσεις με τρία στοιχεία: τη διατροφική σύσταση (λίπη, ζάχαρη, φυτικές ίνες, θερμίδες), την ταξινόμηση NOVA και τις προσωπικές πεποιθήσεις (π.χ. «γλυκό», «λιπαρό», «υγιεινό» ή «επεξεργασμένο»).
Τα αποτελέσματα; Όπως αναμενόταν, τα θερμιδογόνα και συχνά καταναλωμένα τρόφιμα προκαλούσαν μεγαλύτερη έλξη. Αλλά το πιο εκπληκτικό; Οι πεποιθήσεις και οι αισθητικές αντιλήψεις εξηγούσαν το 38% της τάσης για υπερκατανάλωση, ενώ η διατροφική σύσταση το 41%. Μαζί, προέβλεπαν το 78% των επιλογών! Αντίθετα, η κατηγοριοποίηση ως UPF πρόσθεσε ελάχιστα: Λιγότερο από 2% για την προτίμηση και μόλις 4% για την υπερκατανάλωση. «Πώς σκεφτόμαστε για ένα τρόφιμο επηρεάζει εξίσου με το τι περιέχει πραγματικά», εξηγεί ο Φινλέισον.
Για παράδειγμα, σοκολάτα και βρώμη είναι εξίσου δημοφιλή, αλλά μόνο η πρώτη οδηγεί σε… μανία. Γιατί; Επειδή την βλέπουμε ως «γλυκιά και ενοχική», όχι επειδή είναι «υπερ-επεξεργασμένη». Τρόφιμα που θεωρούμε πικρά ή πλούσια σε φυτικές ίνες αποθαρρύνουν την υπερκατανάλωση, ενώ τα «λιπαρά» ή «γλυκά» την ενθαρρύνουν – ανεξαρτήτως ετικέτας.
Αυτή η ανακάλυψη έρχεται σε μια εποχή όπου τα UPFs κατηγορούνται για παχυσαρκία, άνοια και ψυχική υγεία, με μελέτες να δείχνουν 20-40% υψηλότερο κίνδυνο για παχύσαρκοι, διαβήτη και κατάθλιψη σε όσους τα καταναλώνουν συχνά. Ωστόσο, οι ερευνητές καλούν σε νηφαλιότητα: «Σταματήστε να δαιμονοποιείτε ολόκληρες κατηγορίες και εστιάστε στην ψυχολογία πίσω από τις επιλογές», προτείνει ο Σταμπς. Η λύση; Εκπαίδευση για καλύτερη κατανόηση των τροφίμων, εξατομικευμένες συμβουλές και μεταρρυθμίσεις προϊόντων που να είναι νόστιμα αλλά και χορταστικά, χωρίς υπερβολές.
Σε μια εποχή όπου η παχυσαρκία πλήττει 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως, αυτή η μελέτη υπενθυμίζει: Το φαγητό δεν είναι εχθρός – η αντίληψή μας είναι που χρειάζεται… δίαιτα. Ίσως είναι ώρα να ξανασκεφτούμε τι πιστεύουμε για το πιάτο μας, πριν πιάσουμε το πιρούνι.