4 Οκτωβρίου 1919: Η Απελευθέρωση της Ξάνθης – Η Είσοδος του Ελληνικού Στρατού και η Πανηγυρική Υποδοχή του
Στις σκιές των Ροδόπων, εκεί όπου η Θράκη ψιθυρίζει ιστορίες αιώνων αγώνων και συμβιώσεων, η 4η Οκτωβρίου 1919 χαράχτηκε ως ημέρα φωτός και ενότητας. Η Ξάνθη, μια πόλη που είχε δοκιμαστεί από αλλεπάλληλες κατοχές –από τον οθωμανικό ζυγό των 500 ετών μέχρι τον βουλγαρικό εκβουλγαρισμό– άνοιξε επιτέλους τις αγκαλιές της στον ελληνικό στρατό. Δεν ήταν μια εισβολή με κρότο όπλων, αλλά μια ειρηνική πορεία ελευθερίας, όπου χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Ρομά ενώθηκαν σε ζητωκραυγές και λουλούδια. Αυτή η δεύτερη απελευθέρωση, μετά από εκείνη του 1913, σήμανε την οριστική ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στον εθνικό κορμό, ανοίγοντας δρόμο για μια εποχή ειρήνης και συνύπαρξης –μέχρι το σκοτεινό διάλειμμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το ιστορικό σκηνικό θυμίζει θρίλερ γεμάτο ανατροπές. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913 φέρνουν πρώτη λύτρωση: Στις 7 Νοεμβρίου 1912, βουλγαρικά στρατεύματα –τότε σύμμαχα– διώχνουν τους Οθωμανούς, για να πάρουν τη σκυτάλη οι Έλληνες στις 13 Ιουλίου 1913. Μα η Συνθήκη του Βουκουρεστίου, στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους, παραχωρεί τη Δυτική Θράκη πίσω στη Βουλγαρία, που ξεκινά πολιτική εκβουλγαρισμού: Σχολεία κλείνουν, εκκλησίες αλλοιώνονται, και χιλιάδες Έλληνες εξορίζονται. Η εξέγερση της Δυτικής Θράκης, με έδρα την Κομοτηνή, κρατά την ελπίδα, αλλά η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (29 Σεπτεμβρίου 1913) σφραγίζει την ήττα.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος αλλάζει τα δεδομένα. Η Ελλάδα, μετά από ουδετερότητα και Εθνικό Διχασμό, εντάσσεται στην Αντάντ το 1917, ενώ η Βουλγαρία πολεμά με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Η νίκη της Αντάντ ανοίγει πόρτες: Στη Διάσκεψη του Παρισιού, από τις 18 Ιανουρίου 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος διεκδικεί ολόκληρη τη Θράκη. Η περιοχή περνά σε συμμαχικό έλεγχο, και στις 6 Σεπτεμβρίου 1919, το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο αποφασίζει: Η Θράκη στην Ελλάδα, με έξοδο στο Αιγαίο για τη Βουλγαρία ως συμβιβασμό. Ο Γάλλος στρατηγός Φρανσέ Ντ’ Εσπρέ, ήρωας του Μακεδονικού Μετώπου, αναλαμβάνει την υλοποίηση, διατάσσοντας τον Σαρλ Σαρραίλ να εποπτεύσει την ελληνική είσοδο.
Η αυγή της 4ης Οκτωβρίου ξημερώνει με καρδιές που σφύζουν από αγωνία και χαρά. Το βράδυ της 3ης, ένα τάγμα πεζικού και ημιλαρχία ιππικού της 9ης Μεραρχίας Πεζικού, υπό τον ταγματάρχη Μπενούκα, στρατοπεδεύει στα περίχωρα της Ξάνθης. Στις 11 το πρωί, η ειδική αμαξοστοιχία φέρνει τον υποστράτηγο Γεώργιο Λεοναρδόπουλο και το επιτελείο του από τα Μπούκια (σημερινό Παρανέστι Δράμας). Ο δρόμος είναι γιορτή: Από χωριά και κωμοπόλεις, μουσουλμάνοι και χριστιανοί κραδαίνουν ελληνικές σημαίες, ρίχνουν λουλούδια, φωνάζουν ζητωκραυγές. “Οι Ξανθιώτες, με γυναίκες και μητέρες, έπεφταν γονατιστοί μπροστά στις υπερήφανες ελληνικές φάλαγγες, θυμίζοντας τις ένδοξες μέρες του 1912 και 1913”, γράφει η εφημερίδα της εποχής.
Η παρέλαση ξεκινά με δόξα: Η μπάντα της 9ης Μεραρχίας ηγείται, ακολουθούν οι στρατιώτες και το ιππικό. Μπροστά στο Συμμαχικό Στρατηγείο, Σενεγαλέζοι στρατιώτες των Γάλλων αποδίδουν τιμές, ενώ το πλήθος βρυχάται. Συμμετέχει και γαλλική ίλη ιππικού. Ο ιατρός Καναμπίτσος, εκπρόσωπος της επιτροπής υποδοχής, προσφωνεί στα γαλλικά τον Σαρραίλ (που έφτασε από Κομοτηνή) και τον Λεοναρδόπουλο, ευχαριστώντας για την ελευθερία. Δύο νεαρές, οι δεσποινίδες Αντωνιάδου και Δημητρακοπούλου, προσφέρουν ανθοδέσμες –σύμβολο μιας γυναικείας παρουσίας που σφραγίζει την εθνική αναγέννηση. Αξιοσημείωτο: Επικεφαλής των τμημάτων, με διαταγή του Λεοναρδόπουλου, ο Ξανθιώτης ανθυπολοχαγός Γαβριήλ Λαδάς, μετέπειτα δήμαρχος της πόλης –ένα τοπικό σύμβολο υπερηφάνειας.
Ο Λεοναρδόπουλος, με φωνή σταθερή, δηλώνει: “Ο ελληνικός στρατός έρχεται ως ελευθερωτής, να θωρακίσει τάξη, ζωή και περιουσία όλων, Χριστιανών, Μουσουλμάνων, Ρομά –χωρίς διακρίσεις”. Ευχαριστεί τη Γαλλία, “φιλόστοργη μήτερα”, και υμνεί τον Βενιζέλο ως “Μεγάλο Κυβερνήτη”. Στο δημαρχείο, τον υποδέχεται ο Ταρίφ Εφένδης (ή Ταχήρ Εφέντης), πρώην δήμαρχος και μουσουλμάνος, καθώς ο Βούλγαρος είχε φύγει, κλέβοντας έπιπλα ντόπιων. Ο Εφέντης γίνεται και ο πρώτος δήμαρχος της ελεύθερης Ξάνθης (1919-1921), απόδειξη της ενότητας που χαρακτήρισε εκείνη την ημέρα. Το απόγευμα, δεξίωση στο στρατηγείο: Σαμπάνια ρέει από τους Γάλλους, προπόσεις αντηχούν, και η πόλη βυθίζεται σε πανηγύρι.
Η επόμενη μέρα, 5 Οκτωβρίου, φέρνει πλήρη ελληνική διοίκηση: Οι Γάλλοι φεύγουν για Κομοτηνή, και η Ξάνθη γίνεται ορμητήριο. Στις 27 Νοεμβρίου, η Συνθήκη του Νεϊγί σφραγίζει τα σύνορα. Από εδώ, ο στρατός προχωρά ανατολικά: Καταλαμβάνει Αδριανούπολη, φτάνει Τσατάλτζα. Η Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) δημιουργεί τη Γενική Διοίκηση Θράκης με έξι νομούς. Στις 14 Μαΐου 1920, ξεκινώντας από Ξάνθη και Ελεύθερους, καταλαμβάνονται Κομοτηνή και Αλεξανδρούπολη, ολοκληρώνοντας την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης. Μα η Μικρασιατική Καταστροφή και η Ανακωχή των Μουδανιών (1922) κόβουν την Ανατολική, ενώ στον Β’ Παγκόσμιο οι Βούλγαροι επιστρέφουν βίαια –με διωγμούς και αρπαγές– μέχρι το 1944.
Σήμερα, η Ξάνθη γιορτάζει αυτή την ημέρα ως “γιορτή ελευθερίας”, με παρελάσεις και εκδηλώσεις που υπενθυμίζουν την ομοψυχία. Ο Λαδάς και ο Εφέντης, που έζησαν μαζί εκείνες τις στιγμές, θα απορούσαν ίσως με σύγχρονους διαχωρισμούς –αλλά η ιστορία τους ψιθυρίζει: Η αληθινή απελευθέρωση ενώνει. Εκατό πέντε χρόνια μετά, οι καμπάνες της Παναγίας της Καθολικής ηχούν ακόμα, για μια πατρίδα που άντεξε και αγκαλιάζει όλους.
