17 Αυγούστου 1944: Το Μπλόκο της Κοκκινιάς – Το μαρτύριο της Διαμάντως Κουμπάκη
Στις 17 Αυγούστου 1944, λίγο πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας, η Κοκκινιά (σημερινή Νίκαια) βάφτηκε με αίμα. Το «Μπλόκο της Κοκκινιάς» δεν ήταν απλώς μια επιχείρηση καταστολής, αλλά ένα έγκλημα πολέμου που αποκάλυψε το βάθος της γερμανικής θηριωδίας και της συνεργασίας με ντόπιους προδότες. Ήταν η απάντηση των κατακτητών στην ασυμβίβαστη αντιστασιακή δράση των κατοίκων της περιοχής, που είχαν μετατρέψει την πόλη σε οχυρό της ελευθερίας.
Η Κοκκινιά, μια φωλιά της Αντίστασης
Η Κοκκινιά, μια φτωχική συνοικία με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, είχε αναδειχθεί σε ένα από τα ισχυρότερα κέντρα της Εθνικής Αντίστασης. Οι κάτοικοι, οργανωμένοι μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και άλλων οργανώσεων, αντιστέκονταν με κάθε μέσο στους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Αυτή η δράση, που περιελάμβανε σαμποτάζ, συγκρούσεις και κήρυγμα της ελευθερίας, είχε εξοργίσει τις δυνάμεις κατοχής.
Η επιχείρηση σχεδιάστηκε με απόλυτη μυστικότητα. Το ξημέρωμα της 17ης Αυγούστου 1944, μια τεράστια δύναμη περίπου 2.500 ανδρών – Γερμανοί στρατιώτες, μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας και το μηχανοκίνητο τμήμα της Αστυνομίας Πόλεων – περικύκλωσε την Κοκκινιά. Ήταν οπλισμένοι με βαρύ οπλισμό, συμπεριλαμβανομένων πολυβόλων, όλμων και ελαφρών αρμάτων. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιχείρηση είχε ο αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας, συνταγματάρχης Ιωάννης Πλυτζανόπουλος.
Η πλατεία της φρίκης και οι κουκουλοφόροι προδότες
Με την απειλή των όπλων, οι κατακτητές διέταξαν τον ανδρικό πληθυσμό, ηλικίας από 14 έως 60 ετών, να συγκεντρωθεί στην πλατεία της Οσίας Ξένης (τη σημερινή Πλατεία 17ης Αυγούστου 1944). Οι χιλιάδες συγκεντρωμένοι αναγκάστηκαν να γονατίσουν. Εκεί, το θέαμα της προδοσίας αποκτά την πιο αποτρόπαια μορφή του. Κουκουλοφόροι, ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών, κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους γονατισμένους άνδρες και υπέδειξαν τους αγωνιστές και τα στελέχη του ΕΑΜ.
Όσοι συλλαμβάνονταν, σέρνονταν σε γειτονικά οικόπεδα και υπόγεια σπιτιών, όπου βασανίζονταν με πρωτοφανή αγριότητα πριν την εκτέλεσή τους.
Το μαρτύριο της Διαμάντως Κουμπάκη
Ανάμεσα στα θύματα βρισκόταν και η Διαμάντω Κουμπάκη, μια νεαρή αλλά μαχητική αντιστασιακή. Γεννημένη στην Κοκκινιά από Μικρασιάτες γονείς, η Διαμάντω είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ, στην ΕΠΟΝ και στην ΟΠΛΑ. Είχε ήδη τραυματιστεί σε μάχη με τους Γερμανούς και τα Τάγματα Ασφαλείας. Στο Μπλόκο, συνελήφθη μετά από κατάδοση και βασανίστηκε απάνθρωπα. Εκτελέστηκε στην πλατεία, αλλά τα τελευταία της λόγια, γεμάτα θάρρος και πίστη, έμειναν στην ιστορία: «Μια ζωή τη χρωστάμε, ας μην την πάρουν οι προδότες. Υπάρχουν χιλιάδες λεβέντες, θα τους εκδικηθούν». Η μνήμη της τιμάται σήμερα με προτομή στη Νεάπολη της Νίκαιας.
Ο τραγικός απολογισμός και η διαχρονική μνήμη
Ο απολογισμός του Μπλόκου ήταν φρικτός. Συνολικά 315 άτομα έχασαν τη ζωή τους. 76 στελέχη του ΕΑΜ εκτελέστηκαν, 46 πατριώτες σκοτώθηκαν στη συνοικία «Αρμένικα», ενώ άλλοι 30 σε μεμονωμένα επεισόδια. Επιπλέον, τουλάχιστον 100 σπίτια πυρπολήθηκαν.
Ωστόσο, ο τραγικός αριθμός δεν σταμάτησε εκεί. Περίπου 6.000 άνδρες οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, με 1.200 από αυτούς να μεταφέρονται αργότερα σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου πολλοί εκτελέστηκαν ή πέθαναν από τις κακουχίες.
Τα γεγονότα του Μπλόκου της Κοκκινιάς αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την τέχνη. Η ταινία «Το Μπλόκο» του Άδωνι Κύρου (1964) και το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου (1982) διατήρησαν ζωντανή τη μνήμη αυτών των τραγικών γεγονότων.
Το Μπλόκο της Κοκκινιάς παραμένει ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της Κατοχής, υπενθυμίζοντας σε όλους μας ότι η ελευθερία κατακτήθηκε με αίμα, θάρρος και ανυποχώρητο αγώνα ενάντια στη βαρβαρότητα.
