Όταν ο Φορντ… άλλαξε το εβδομαδιαίο ρολόι: η ημέρα που ο εργάτης απέκτησε χρόνο
Όταν ο Φορντ… άλλαξε το εβδομαδιαίο ρολόι: η ημέρα που ο εργάτης απέκτησε χρόνο
Τη 25η Σεπτεμβρίου του 1926, η αυτοκινητοβιομηχανία Ford καινοτομούσε – όχι σε μηχανές, αλλά σε ανθρώπους. Ο Χένρι Φορντ ανακοίνωσε στο προσωπικό του ότι καθιερώνει την 8-ωρη εργάσιμη ημέρα και την πενθήμερη εβδομαδιαία απασχόληση, διαμορφώνοντας ένα νέο πρότυπο εργασίας που θα επηρέαζε τον κόσμο ολόκληρο.
Το ιστορικό πλαίσιο
Σε εκείνη την εποχή, η συνήθης εργασία στις βιομηχανίες περιλάμβανε 10 έως 16 ώρες την ημέρα, συχνά 6 ημέρες την εβδομάδα — οι εργάτες δουλεύαν σχεδόν ασταμάτητα. Ο Φορντ είχε ήδη πρωτοπορήσει το 1914, όταν ανακοίνωσε την εφαρμογή της 8ωρης ημέρας και ταυτόχρονα αύξησε τον μισθό στους εργάτες του. Μεταξύ άλλων, το 1922 είχε διατυπώσει την πρόθεση να περάσει σε πενθήμερη εβδομάδα εργασίας. Αλλά δεν ήταν έως το 1926 που η απόφαση έγινε πράξη: από τις 1 Μαΐου 1926, οι εργάτες των εργοστασίων Ford άρχισαν να εργάζονται 5 μέρες την εβδομάδα (40 ώρες). Κατά τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, ανακοινώθηκε επίσημα ότι “πέντε εργάσιμες ημέρες των οκτώ ωρών, χωρίς υπερωρίες, θα αποτελούν την εβδομαδιαία εργασία για τους υπαλλήλους της εταιρείας.”
Στην ανακοίνωσή του, ο Φορντ τόνισε:
«Ήλθε η ώρα να απαλλαγούμε από την ιδέα ότι ο ελεύθερος χρόνος για τους εργάτες είναι “χαμένος χρόνος” ή προνόμιο τάξης».
Η μετάβαση δεν ίσχυε για όλους: ορισμένοι κλάδοι με συνεχή παραγωγή, όπως οι φωτιά-συνεχείς διεργασίες ή οι συναφείς υπηρεσίες (νυχτοφύλακες, εργαζόμενοι σε τομείς που δεν μπορούν να σταματήσουν τις λειτουργίες) θα συνέχιζαν να εργάζονται Σάββατα ή Κυριακές, αλλά με ρύθμιση ώστε να λαμβάνουν δύο συνεχόμενες ημέρες ανάπαυσης.
Γιατί το έκανε – και τι συνέπειες είχε
Επιχειρηματικό όραμα και παραγωγικότητα
Η αλλαγή δεν έγινε μόνο από ηθική πρόθεση. Ο Φορντ θεωρούσε ότι ένας ευχαριστημένος εργάτης — με περισσότερο ελεύθερο χρόνο — θα ήταν πιο αποδοτικός όσο βρισκόταν στη δουλειά του. Επίσης, πίστευε ότι αν οι άνθρωποι έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, θα καταναλώνουν περισσότερα – και ως πελάτες θα αγοράζουν αγαθά, ανάμεσά τους και αυτοκίνητα. Η ιδέα, λοιπόν, ήταν: λιγότερες ώρες εργασίας, αλλά μεγαλύτερη ένταση και συγκέντρωση κατά την εργασία, και ενίσχυση της κατανάλωσης ως κινητήριος μοχλός της οικονομίας.
Αντιστάσεις και αντιδράσεις
Μια τέτοια τομή δεν πέρασε αμαχητί. Ορισμένοι εργοδότες τον κατηγόρησαν ότι μειώνει την παραγωγική δυνατότητα, άλλοι προέβλεπαν ότι θα υποστεί οικονομική ζημιά. Στον κόσμο των εργατικών κινημάτων υπήρξαν διχογνωμίες: ορισμένοι θεωρούσαν ότι επρόκειτο για χάρισμα του εργοδότη, άλλοι ότι εξυπηρετούσε κυρίως τα συμφέροντα της εταιρείας. Αλλά η αλλαγή έγινε — και αποτέλεσε πρότυπο. Αυτό που για πολλούς φαινόταν ριζοσπαστικό, έγινε σταδιακά αυτονόητο και υιοθετήθηκε και από άλλες επιχειρήσεις.
Η σημασία της ημέρας του Φορντ
Η απόφαση του 1926 θεωρείται ορόσημο στον αγώνα για καλύτερες εργασιακές συνθήκες και πιο ανθρώπινο ωράριο. Στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, ο θεσμός της 40ωρης εβδομάδας και του διημέρου ανάπαυσης καθιερώθηκε σε πολλές χώρες, συχνά με νόμους.
Στις ΗΠΑ, οι προσπάθειες αυτές κορυφώθηκαν με τον νόμο Fair Labor Standards Act του 1938, ο οποίος όριζε νόμιμα το όριο των 40 ωρών.
Αλλά πέρα από το θεσμικό εύρος, η κίνηση του Φορντ είχε και συμβολικό χαρακτήρα: υπενθύμισε ότι η εργασία δεν είναι αυτοσκοπός· ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ο χρόνος για την οικογένεια, η ανάπαυση και η κοινωνική ζωή, αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία μιας υγιούς κοινωνίας.
