–
Σε εποχές όπου ένα like μπορεί να φανεί σαν αγκαλιά και ένα story σαν κοινή εξομολόγηση, η ερώτηση καίει: Τα social media γεφυρώνουν αποστάσεις ή σκάβουν βαθύτερα χάσματα μοναξιάς; Η απάντηση, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, δεν είναι κατάμαυρη ή λευκή – είναι ένας γκρι καμβάς, όπου η τεχνολογία υπόσχεται κοινότητες αλλά συχνά παραδίδει φαντάσματα. Με πάνω από 5 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, τα δίκτυα αυτά έχουν γίνει ο καθρέφτης της κοινωνίας μας: Ένα εργαλείο που ενώνει αλλά και απομονώνει, ανάλογα με το πώς το πιάνουμε.
Σύμφωνα με μια νέα μελέτη του Πανεπιστημίου Baylor, που δημοσιεύτηκε στο Personality and Social Psychology Bulletin, η μοναξιά αυξάνεται όχι μόνο από την παθητική κατανάλωση περιεχομένου –όπως το ατέλειωτο scrolling–, αλλά και από την ενεργή συμμετοχή, όπως likes και σχόλια. «Στον αιώνα που τα social media υπόσχονται σύνδεση, αποκαλύπτεται ένας σοκαριστικός παράδοξος: Όσο περισσότερο χρόνο περνάμε online, τόσο πιο μόνοι νιώθουμε», αναφέρουν οι ερευνητές, βασισμένοι σε δεδομένα εννέα ετών. Παράλληλα, μια βρετανική έρευνα στο Annals of the New York Academy of Sciences δείχνει ότι ο συνολικός χρόνος online συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς σε νέους ενήλικες, αν και ορισμένοι –ιδίως όσοι έχουν ήδη πλούσια κοινωνική ζωή– νιώθουν πιο κοντά στους φίλους τους μετά από χρήση.
Η Θετική Όψη: Γέφυρες Πάνω από Αποστάσεις
Δεν είναι όλα σκοτεινά. Τα social media μπορούν να λειτουργήσουν ως σωσίβιο, ειδικά σε περιόδους κρίσεων. Μελέτες δείχνουν ότι η ενεργή χρήση –όπως μηνύματα σε ομάδες ή βιντεοκλήσεις– ενισχύει την αίσθηση ανήκεσης και μειώνει την μοναξιά, ιδιαίτερα για όσους ζουν μακριά από αγαπημένα πρόσωπα. Για παράδειγμα, έρευνα από το Πανεπιστήμιο Griffith και το University of Queensland αποκαλύπτει ότι, παρόλο που οι έφηβοι σήμερα έχουν λιγότερους φίλους από παλιότερες γενιές, νιώθουν λιγότερο μόνοι χάρη στις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις. Σε πρόσφατες συζητήσεις στο X, χρήστες μοιράζονται πώς τα δίκτυα τα βοήθησαν να ξαναβρούν παλιούς φίλους ή να χτίσουν κοινότητες γύρω από κοινά ενδιαφέροντα, όπως «Κάθε σύνδεση μετράει, και η επιρροή σου αποκτά πραγματική αξία».
Επιπλέον, για εσωστρεφείς ή άτομα με κοινωνικό άγχος, τα social media προσφέρουν ένα «ασφαλές» πεδίο δοκιμής σχέσεων, χωρίς τον φόβο της άμεσης απόρριψης. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλοί ανέφεραν μείωση μοναξιάς χάρη σε online συναντήσεις, ενώ μια ανάλυση στο PMC δείχνει ότι η χρήση για συντήρηση σχέσεων μπορεί να διευκολύνει την επαφή, έστω και επιφανειακά.
Η Σκοτεινή Πλευρά: Ο Κύκλος της Ψηφιακής Μοναξιάς
Ωστόσο, η πλειοψηφία των δεδομένων κλίνει προς το αρνητικό. Μια φετινή μελέτη στο Personality and Social Psychology Bulletin προειδοποιεί ότι τα social media «παγιδεύουν» χρήστες σε κύκλο μοναξιάς: Η παθητική χρήση (π.χ. ζήλια από ιδανικές ζωές) ενισχύει την απομόνωση, ενώ η ενεργή (π.χ. αναζήτηση έγκρισης) συχνά αποτυγχάνει να καλύψει το κενό βαθιάς σύνδεσης. «Παρά την υπόσχεση να μας φέρει πιο κοντά, τα social media αποτυγχάνουν παταγωδώς», λένε οι ερευνητές, με στοιχεία που δείχνουν αύξηση μοναξιάς σε όλες τις ηλικίες.
Η σύγκριση είναι ο μεγάλος εχθρός: Βλέποντας «τέλειες» ζωές, νιώθουμε μικρότεροι, με έρευνες να συνδέουν την υπερβολική χρήση με άγχος, κατάθλιψη και μειωμένη αυτοεκτίμηση. Στο X, χρήστες εκφράζουν παρόμοια συναισθήματα: «Κανένα scroll δεν σκοτώνει τη μοναξιά γρηγορότερα από ταινίες», ή «Η κατανάλωση περιεχομένου χωρίς αμοιβαιότητα εξαντλεί». Επιπλέον, όσοι χρησιμοποιούν τα δίκτυα για να «διορθώσουν» μοναξιά (π.χ. διατήρηση σχέσεων) νιώθουν χειρότερα από όσους τα βλέπουν ως ψυχαγωγία.
Τι Λέει η Επιστήμη για το Μέλλον;
Η μοναξιά δεν είναι μόνο συναισθηματική – είναι επιδημία, με αυξανόμενα ποσοστά σε νέους και ενήλικες. Μελέτες όπως αυτή του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας δείχνουν ότι η μείωση χρήσης κατά 30 λεπτά ημερησίως μειώνει δραστικά τη μοναξιά. Η λύση; Συνειδητή χρήση: Χρησιμοποίησε τα social για πραγματικές συνδέσεις (π.χ. κλήσεις, όχι likes), θέσε όρια και επένδυσε σε offline σχέσεις. Όπως λέει μια ανάλυση στο The Conversation, «Εξαρτάται από το πώς τα χρησιμοποιείς: Για σύνδεση ή για φυγή;»
Σε έναν κόσμο που τα social media είναι η νέα πλατεία, η αληθινή ερώτηση είναι: Θα αφήσουμε τα pixels να αντικαταστήσουν αγκαλιές, ή θα τα κάνουμε γέφυρα προς αυτές; Η επιλογή είναι δική μας – και ίσως, τελικά, πιο κοντά από ποτέ.
