Σμύρνη 1919: Όταν το Όνειρο της Μεγάλης Ιδέας Συνάντησε την Ιωνική Γη [Photo]
Στις 15 Μαΐου 1919, η προκυμαία της Σμύρνης πλημμύρισε από χιλιάδες Έλληνες που υποδέχονταν με ενθουσιασμό τον ελληνικό στρατό και στόλο. Η απόβαση της 1ης Ελληνικής Μεραρχίας, υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Νικολάου Ζαφειρίου, σηματοδότησε μια ιστορική στιγμή, γεμάτη ελπίδα και πατριωτικό παλμό. Ήταν η απαρχή της ελληνικής κατοχής της Σμύρνης, ενός φιλόδοξου εγχειρήματος που συνδέθηκε με τη Μεγάλη Ιδέα, το όραμα για την επέκταση των ελληνικών συνόρων και την απελευθέρωση των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, αυτή η λαμπρή αρχή οδήγησε, τρία χρόνια αργότερα, στην τραγική Καταστροφή της Σμύρνης, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής.
Η Απόβαση: Μια Στιγμή Εθνικής Έξαρσης
Η απόφαση για την αποστολή ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη πάρθηκε στο πλαίσιο της Συνθήκης του Μούδρου (1918), μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Σύμμαχοι της Αντάντ, με πρωτοστάτη τον Βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, ανέθεσαν στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής Σμύρνης-Αϊδινίου, με σκοπό την αποτροπή ιταλικής κατοχής και τη διατήρηση της τάξης. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, οραματιστής της Μεγάλης Ιδέας, είδε την ευκαιρία να υλοποιήσει το όνειρο της απελευθέρωσης των Ελλήνων της Ιωνίας.
Η αποβίβαση ξεκίνησε νωρίς το πρωί της 15ης Μαΐου (2 Μαΐου με το παλαιό ημερολόγιο), με 13.000 Έλληνες στρατιώτες να φτάνουν στην προκυμαία, συνοδευόμενοι από ελληνικά και βρετανικά πολεμικά πλοία, όπως το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ». Οι Έλληνες της Σμύρνης, που αποτελούσαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού της πόλης (περίπου 150.000 από τους 270.000 κατοίκους), υποδέχτηκαν τα στρατεύματα με σημαίες, λουλούδια και φωνές χαράς. Η ατμόσφαιρα ήταν γιορτινή, με πολλούς να πιστεύουν ότι η πολυπόθητη ελευθερία είχε επιτέλους φτάσει.
Από τον Ενθουσιασμό στη Σύγκρουση
Παρά την αρχική ευφορία, η απόβαση δεν εξελίχθηκε ομαλά. Κατά την παρέλαση των ελληνικών δυνάμεων προς το Διοικητήριο, πυροβολισμοί από Τούρκους εθνικιστές και μεμονωμένους στρατιώτες προκάλεσαν χάος. Η ελληνική ανταπόκριση οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις, με απολογισμό δεκάδες νεκρούς και τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Το περιστατικό αυτό πυροδότησε εντάσεις, ενισχύοντας το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα υπό τον Μουσταφά Κεμάλ, που ήδη οργανωνόταν για να αντισταθεί στην ελληνική παρουσία.
Η ελληνική διοίκηση, υπό τον Ύπατο Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, προσπάθησε να επιβάλει τάξη και να δημιουργήσει ένα λειτουργικό διοικητικό σύστημα στη ζώνη της Σμύρνης. Παρά τις προσπάθειες για δίκαιη διακυβέρνηση, η διοίκηση Στεργιάδη προκάλεσε δυσαρέσκεια στον ελληνικό πληθυσμό, καθώς θεωρήθηκε ότι ευνοούσε τους Τούρκους σε ορισμένες περιπτώσεις. Παράλληλα, η ελληνική προέλαση στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, με στόχο την εδραίωση της ελληνικής κυριαρχίας, συνάντησε ισχυρή αντίσταση από τον κεμαλικό στρατό.
Η Μεγάλη Ιδέα και ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος
Η απόβαση στη Σμύρνη ήταν το πρώτο βήμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922), ενός πολέμου που αποτέλεσε την κορύφωση της Μεγάλης Ιδέας. Το όραμα αυτό, που γεννήθηκε μετά την Επανάσταση του 1821, φιλοδοξούσε να ενώσει όλους τους ελληνικούς πληθυσμούς υπό ένα κράτος, με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη. Η Σμύρνη, ως πολυπολιτισμική μητρόπολη και κέντρο του ελληνισμού στη Μικρά Ασία, θεωρήθηκε κλειδί για την υλοποίηση αυτού του ονείρου.
Ωστόσο, η εκστρατεία αντιμετώπισε σοβαρές προκλήσεις. Η Ελλάδα, εξαντλημένη από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυσκολεύτηκε να υποστηρίξει οικονομικά και στρατιωτικά τη μακροχρόνια παρουσία της στη Μικρά Ασία. Η διπλωματική απομόνωση, με την αποχώρηση της υποστήριξης των Συμμάχων (ιδιαίτερα των Γάλλων και των Ιταλών), και η ενίσχυση του κεμαλικού στρατού από ξένες δυνάμεις, όπως η Σοβιετική Ένωση, επιδείνωσαν την κατάσταση. Η ήττα στο μέτωπο του Αφιόν Καραχισάρ τον Αύγουστο του 1922 οδήγησε στην κατάρρευση του ελληνικού μετώπου και την άτακτη υποχώρηση.
Η Τραγική Καταστροφή της Σμύρνης
Η ελληνική κατοχή της Σμύρνης έληξε δραματικά τον Σεπτέμβριο του 1922. Μετά την είσοδο του κεμαλικού στρατού στην πόλη στις 9 Σεπτεμβρίου, ακολούθησε η μεγάλη πυρκαγιά (13-22 Σεπτεμβρίου), που κατέστρεψε τις ελληνικές και αρμενικές συνοικίες. Χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες συνωστίζονταν στην προκυμαία, αναζητώντας σωτηρία. Η ελληνική παρουσία 2.500 ετών στη Μικρά Ασία τερματώθηκε βίαια, μαζί με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας.
Η Καταστροφή της Σμύρνης άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην ελληνική ιστορία. Περίπου 1,25 εκατομμύρια Μικρασιάτες πρόσφυγες κατέφυγαν στην Ελλάδα, φέρνοντας μαζί τους τον πολιτισμό, τις μνήμες και τον πόνο της χαμένης πατρίδας. Η τραγωδία αυτή, πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες, σήμανε το τέλος μιας φιλόδοξης αλλά ριψοκίνδυνης εθνικής πολιτικής.
Μια Πικρή Κληρονομιά
Η απόβαση στη Σμύρνη το 1919 υπήρξε μια στιγμή που ενέπνευσε ελπίδες για την εκπλήρωση ενός μεγάλου εθνικού ονείρου. Ωστόσο, οι πολιτικές, στρατιωτικές και διπλωματικές αδυναμίες, σε συνδυασμό με την ισχυρή αντίσταση του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος, οδήγησαν σε μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ελληνισμού. Η ιστορία της Σμύρνης παραμένει ένα μάθημα για τις συνέπειες της υπεραισιοδοξίας και της έλλειψης διεθνούς υποστήριξης σε φιλόδοξα εγχειρήματα. Σήμερα, η μνήμη της Σμύρνης ζει στις διηγήσεις των απογόνων των προσφύγων, υπενθυμίζοντας τη δύναμη αλλά και την ευθραυστότητα των εθνικών οραμάτων.
Kεντρική Photo: Σκήνη από την παρέλαση της ελληνικής 1η μεραρχίας στην προκυμαία της Σμύρνης, 07.50 π.μ., 2 Μαίου 1919 – Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα 1980. Τόμος ΙΕ’, σελ. 119
