Στα σκοτεινά, παγωμένα βάθη των ωκεανών, όπου το φως δυσκολεύεται να φτάσει και τα πλαστικά σκουπίδια αιωρούνται σαν στοιχειά, η φύση φαίνεται να έχει βρει έναν απροσδόκητο σύμμαχο: μικροσκοπικά βακτήρια που “τρώνε” πλαστικό. Σε μια ανακάλυψη που θυμίζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Βασιλιά Αμπντουλάχ (KAUST) στη Σαουδική Αραβία αποκάλυψαν ότι αυτά τα μικρόβια έχουν εξελιχθεί για να διασπούν ένα από τα πιο επίμονα υλικά της σύγχρονης ζωής: το πολυαιθυλένιο τερεφθαλικό (PET), το πλαστικό που γεμίζει μπουκάλια νερού, ρούχα και συσκευασίες.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στις 4 Νοεμβρίου 2025 στο περιοδικό The ISME Journal, βασίστηκε σε δείγματα από περισσότερα από 400 σημεία σε όλο τον πλανήτη, από επιφανειακές δίνες γεμάτες σκουπίδια μέχρι τα ανοιχτά βάθη στα δύο χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια. Και τα ευρήματα; Σχεδόν στο 80% των δειγμάτων, βακτήρια φέρουν μια ειδική “υπογραφή” στο ένζυμό τους PETase – ένα μοτίβο που ονομάζεται M5 – το οποίο λειτουργεί σαν μοριακό “δακτυλικό αποτύπωμα” για την αποδοτική διάσπαση του PET. “Το M5 μοτίβο είναι σαν ένα σήμα που λέει ‘αυτό το ένζυμο μπορεί να διαλύσει πλαστικό'”, εξηγεί ο Κάρλος Ντουάρτε, θαλάσσιος οικολόγος και συμπρόεδρος της έρευνας. “Σε έναν ωκεανό όπου το ανθρακικό είναι σπάνιο, αυτά τα μικρόβια έχουν προσαρμοστεί να εκμεταλλευτούν αυτή την καινούργια, ανθρωπογενή πηγή άνθρακα: τα πλαστικά μας.”
Φανταστείτε τον ωκεανό σαν ένα τεράστιο εργοστάσιο ανακύκλωσης, όπου αόρατοι εργάτες –αυτά τα βακτήρια– μετατρέπουν τα αδιάσπαστα πλαστικά σε απλούστερα μόρια, όπως το μονομερές BHET, που μπορούν να απορροφηθούν από το οικοσύστημα. Η ιστορία ξεκινά το 2016, όταν Ιάπωνες επιστήμονες βρήκαν ένα βακτήριο σε εργοστάσιο ανακύκλωσης ικανό να “τρώνε” PET. Αλλά η KAUST πήγε βαθύτερα: Χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη για μοντελοποίηση, γενετική ανάλυση και εργαστηριακές δοκιμές, η ομάδα επιβεβαίωσε ότι παρόμοια ένζυμα εξελίσσονται ανεξάρτητα στα ανοιχτά νερά. Σε πειράματα, βακτήρια με πλήρες M5 μοτίβο διέλυσαν δείγματα PET σε ημέρες, ενώ γονιδιακοί χάρτες έδειξαν υψηλή δραστηριότητα αυτών των γονιδίων σε ρυπασμένες περιοχές.
Αυτή η εξέλιξη δεν είναι τυχαία. Στα βαθιά, όπου τα θρεπτικά συστατικά είναι λιγοστά, η ικανότητα να “σνακ” συνθετικό άνθρακα δίνει πλεονέκτημα επιβίωσης, όπως σημειώνει ο Ιντικχάμπ Αλάμ, βιοπληροφοριολόγος και συμπρόεδρος της μελέτης. “Είναι μια παγκόσμια ανταπόκριση στην ανθρώπινη ρύπανση”, λέει, υπογραμμίζοντας πώς τα μικρόβια προσαρμόζονται σε κλίμακα πλανήτη. Από τις πλαστικές “νησίδες” του Ειρηνικού μέχρι τα θερμά νερά του Ινδικού, το M5 εμφανίζεται παντού – ένα σημάδι ανθεκτικότητας της φύσης απέναντι στην ανθρωπογένεση.
Ωστόσο, μην βιαστείτε να πανηγυρίσετε. Ο Ντουάρτε προειδοποιεί: “Μέχρι το πλαστικό να φτάσει στα βάθη, οι ζημιές σε θαλάσσια ζωή και ανθρώπους έχουν ήδη γίνει”. Η μικροβιακή διάσπαση είναι αργή – περίπου 1% ετησίως σε εργαστηριακές συνθήκες – και δεν μπορεί να αντισταθμίσει τα 12 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού που καταλήγουν στους ωκεανούς κάθε χρόνο. Πλαστικά σκοτώνουν χελώνες, ψάρια και πτηνά, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και φτάνουν στα πιάτα μας ως μικροπλαστικά. Αυτή η ανακάλυψη δείχνει ανθεκτικότητα, όχι λύση.
Το πραγματικό ενδιαφέρον κρύβεται στις εφαρμογές. Σε χερσαίες εγκαταστάσεις, το M5 μπορεί να “αντιγραφεί” και να βελτιστοποιηθεί σε εργαστήρια, δημιουργώντας ταχύτερα ένζυμα για ανακύκλωση. “Αυτά τα φυσικά μοντέλα δείχνουν πώς λειτουργούν σε πραγματικές συνθήκες, όχι μόνο σε δοκιμαστικούς σωλήνες”, προσθέτει ο Ντουάρτε. Ήδη, παρόμοιες τεχνολογίες δοκιμάζονται για διάσπαση PET σε αλμυρό νερό, ανοίγοντας δρόμο για βιομηχανική “πλύση” πλαστικών. Σκεφτείτε: Μπουκάλια που διαλύονται σε εργοστάσια, ρούχα που ανακτώνται χωρίς ενέργεια, και λιγότερα σκουπίδια στα νερά.
Σε μια εποχή όπου η κλιματική κρίση και η ρύπανση απειλούν τους ωκεανούς, αυτή η ανακάλυψη θυμίζει ότι η φύση μπορεί να εμπνεύσει λύσεις. Δεν είναι μαγική σκόνη, αλλά ένα πρώτο βήμα: Από τα βαθιά, τα βακτήρια ψιθυρίζουν “μπορούμε να το φάμε”. Τώρα, εμείς πρέπει να μειώσουμε αυτό που ρίχνουμε. Η ελπίδα κολυμπάει ήδη – αρκεί να την ακολουθήσουμε.
Photo: Pexels-belle-co