Σημαντική Ανακάλυψη Άγνωστων Κειμένων του Ευριπίδη από Αρχαίο Πάπυρο

Εισαγωγή

Σε μια σημαντική εξέλιξη για τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, δύο μελετητές από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπόλντερ εντόπισαν μέχρι πρότινος άγνωστα θραύσματα έργων του διάσημου τραγωδού Ευριπίδη. Αυτά τα θραύσματα, που ανακαλύφθηκαν από έναν πάπυρο που βρέθηκε σε αρχαία αιγυπτιακή τοποθεσία, αντιπροσωπεύουν τη σημαντικότερη ανακάλυψη ευριπίδειων κειμένων εδώ και πάνω από μισό αιώνα.

Η Ανακάλυψη των Παπύρων

Η ιστορία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2022, όταν ο Basem Gehad, αρχαιολόγος του Αιγυπτιακού Υπουργείου Τουρισμού και Αρχαιοτήτων, έστειλε μια φωτογραφία ενός θραύσματος παπύρου στην επίκουρη καθηγήτρια Yvona Trnka-Amrhein. Ο πάπυρος, που ανασκάφηκε από την αρχαία τοποθεσία της Φιλαδέλφειας στην Αίγυπτο, περιείχε 98 γραμμές ελληνικού κειμένου.

Αναγνώριση των Κειμένων

Συνειδητοποιώντας την πιθανή σημασία του ευρήματος, η Trnka-Amrhein ζήτησε τη βοήθεια του συναδέλφου της, καθηγητή John Gibert, ειδικού στα θραύσματα του Ευριπίδη. Μαζί, πέρασαν μήνες μελετώντας σχολαστικά το θραύσμα παπύρου των 10,5 τετραγωνικών ιντσών, αποκρυπτογραφώντας και επαληθεύοντας το κείμενο για να εξασφαλίσουν την αυθεντικότητα και την ευθυγράμμισή του με το γνωστό τραγικό ύφος και μέτρο. Οι προσπάθειές τους απέδωσαν, αποκαλύπτοντας ότι το απόσπασμα περιείχε υλικό από δύο χαμένα έργα του Ευριπίδη: τον Πολύιδο και την Ινώ .

Η Trnka-Amrhein, με την τεχνογνωσία της στις κλασικές σπουδές, αναγνώρισε γρήγορα ότι το κείμενο ανήκει στο είδος της τραγωδίας. Αφού συμβουλεύτηκε το Thesaurus Linguae Graecae, μια ψηφιακή βάση δεδομένων αρχαίων ελληνικών κειμένων, επιβεβαίωσε ότι οι γραμμές ήταν άγνωστά προηγουμένως αποσπάσματα του έργου του Ευριπίδη. Μαζί με τον καθηγητή John Gibert, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα θραύσματα ανήκουν σε δύο από τα σε μεγάλο βαθμό χαμένα θεατρικά έργα του Ευριπίδη, τον ‘Πολύειδο’ και την ‘Ινώ’.

Ο Πολύειδος (περίφημος μάντης της Κορίνθου) διηγείται έναν αρχαίο κρητικό μύθο στον οποίο ο βασιλιάς Μίνωας και η βασίλισσα Πασιφάη απαιτούν από αυτόν να αναστήσει τον γιο τους, πρίγκιπα Γλαύκο, που είχε πνιγεί σε μια δεξαμενή με μέλι.

«Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένα σχετικά αίσιο τέλος. Δεν είναι μια από αυτές τις τραγωδίες όπου όλοι καταλήγουν νεκροί», λέει η Trnka-Amrhein. «Ο Πολύειδος είναι σε θέση να αναστήσει το αγόρι χρησιμοποιώντας ένα βότανο που είδε να το χρησιμοποιεί ένα φίδι για να αναστήσει ένα άλλο. Ο πάπυρος περιέχει μέρος μιας σκηνής στην οποία ο Μίνωας και ο Πολύειδος συζητούν για την ηθική της ανάστασης των νεκρών».

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Μίνωας έκλεισε τον Πολύειδο κάπου μαζί με το νεκρό σώμα του Γλαύκου και τον διέταξε να ξαναδώσει ζωή στον γιο του. Ο Πολύειδος είδε να προχωρά προς το σώμα του Γλαύκου ένα φίδι και από φόβο μη μαγαρίσει το σώμα του νεαρού, το σκότωσε. Τότε, εμφανίστηκε ένα δεύτερο φίδι το οποίο, βλέποντας το πρώτο νεκρό, έφυγε και επέστρεψε έχοντας στο στόμα του ένα χόρτο, με το οποίο άγγιξε το νεκρό φίδι και αμέσως αυτό αναστήθηκε. Ο Πολύειδος άρπαξε τότε το χόρτο, άγγιξε με αυτό τον νεκρό Γλαύκο και αυτός αναστήθηκε.

Στον πάπυρο βρέθηκε άγνωστο υλικό και από ένα ακόμα αποσπασματικό έργο του Ευριπίδη, την «Ινώ». «Η “Ινώ” παραλίγο να γίνει ένα από τα πιο γνωστά έργα του Ευριπίδη», λέει ο Gibert. «Μέρος του κειμένου ήταν χαραγμένο σε βράχους στην Αρμενία, οι οποίοι καταστράφηκαν κατά τις σύγχρονες συγκρούσεις. Ευτυχώς, στις αρχές του 20ού αιώνα Ρώσοι μελετητές είχαν διατηρήσει τις εικόνες σε σχέδια».

«Η Ινώ είναι θεία του Έλληνα θεού Διόνυσου και μέλος της βασιλικής οικογένειας της Θήβας. Σε παλαιότερα γνωστά κομμάτια ενός σχετικού θεατρικού έργου, η Ινώ είναι μια κακιά μητριά που σκοπεύει να σκοτώσει τα παιδιά του συζύγου της, του Θεσσαλού βασιλιά, από προηγούμενο γάμο. Το νέο κομμάτι εισάγει μια νέα πλοκή», λέει η Trnka-Amrhein. «Μια άλλη γυναίκα είναι η κακιά μητριά και η Ινώ είναι το θύμα», λέει. «Η τρίτη σύζυγος του βασιλιά προσπαθεί να εξαφανίσει τα παιδιά της Ινώς. Σε ένα γύρισμα της τύχης, σκοτώνει τα δικά της παιδιά και αυτοκτονεί. Είναι μια πιο παραδοσιακή τραγωδία: θάνατος, χάος, αυτοκτονία».

Η Ινώ ήταν κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, κόρης του Άρη και της Αφροδίτης. Η ευρύτερη οικογένειά της και ο θηβαϊκός κύκλος στον οποίο ανήκει εμπλέκονται σε ιστορίες γύρω από τον Διόνυσο και σε ιστορίες μεταμορφώσεων και μεταστάσεων.

Η αδελφή της, Σεμέλη, ήταν η μητέρα του Διόνυσου, αλλά η Ινώ, μαζί με τις άλλες δύο αδελφές της, την Αυτονόη και την Αγαύη, αρνούνται τη θεϊκή καταγωγή του ανιψιού τους. Η Αγαύη σε κατάσταση μανίας διαμελίζει τον γιο της Πενθέα, ο γιος της Αυτονόης Ακταίωνας διαμελίζεται από τα σκυλιά του και μεταμορφώνεται σε ελάφι, η Ινώ μαζί με τον γιο της Μελικέρτη πέφτουν στη θάλασσα και οι θεοί τούς κάνουν αθάνατους. Ο αδελφός της, Πολύδωρος, είναι ο γενάρχης των Λαβδακιδών.

Μια ευριπίδεια παραλλαγή, στην αποσπασματικά σωσμένη τραγωδία, θέλει την Ινώ και τα παιδιά της θύματα της τρίτης γυναίκας του Αθάμαντα (ήρωα της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας, βασιλιά του Ορχομενού), της Θεμιστώς, που του χάρισε άλλα δυο αγόρια, τον Σφίγγιο και τον Ορχομενό. Ο γάμος έγινε όταν η Ινώ άφησε σύζυγο και παιδιά για να ανεβεί στον Παρνασσό ως Βάκχη και σύντροφος του ανιψιού της Διόνυσου, που τον είχε αναθρέψει. Όταν ο Αθάμαντας έμαθε ότι η Ινώ ζούσε στο βουνό, την έφερε πίσω, δούλα στην υπηρεσία της Θεμιστώς, στην πραγματικότητα για να την έχει κρυφά σαν γυναίκα του. Η Θεμιστώ σχεδίαζε να σκοτώσει τα παιδιά της Ινώς και, θέλοντας συνεργό στο έργο της, απευθύνθηκε στη νεοφερμένη (της οποίας την  ταυτότητα δεν ήξερε), της εμπιστεύτηκε τα σχέδιά της και της ζήτησε να σκεπάσει τα παιδιά της με άσπρα σκεπάσματα και της Ινώς με μαύρα, ώστε μέσα στη νύχτα να ξεχωρίσει τους προγονούς της και να τους σκοτώσει. Η Ινώ έπραξε ακριβώς τα αντίθετα, η Θεμιστώ σκότωσε τους γιους της και, όταν κατάλαβε τι είχε γίνει, αυτοκτόνησε.

Συμπεράσματα

Η ανακάλυψη αυτή αποτελεί μια τεράστια συμβολή στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και προσφέρει νέες δυνατότητες για την κατανόηση των έργων του Ευριπίδη. Οι μελετητές αισιοδοξούν ότι θα δοθούν περαιτέρω εξηγήσεις και αναλύσεις που θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση των χαμένων αυτών θησαυρών της τραγωδίας.

Έχοντας ολοκληρώσει την αρχική τους ανάλυση, οι Trnka-Amrhein και Gibert παρουσίασαν τα ευρήματά τους σε μια ομάδα 13 ειδικών στην Ουάσιγκτον, DC, τον Ιούνιο του 2024. Η πρώτη τους έκδοση των αποσπασμάτων έγινε δεκτή για δημοσίευση και ετοιμάζονται να συζητήσουν την έρευνά τους στο διάφορα ακαδημαϊκά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένων των Dartmouth και Harvard.

Το Ένατο Συμπόσιο Fountain, που θα πραγματοποιηθεί στις 14 Σεπτεμβρίου 2024, στην πανεπιστημιούπολη CU Boulder, θα περιλαμβάνει εξέχοντες μελετητές όπως ο Paul Schubert, η Laura Swift και η Sarah Iles Johnston, οι οποίοι θα συμμετάσχουν στην Trnka-Amrhein και στον Gibert για να συζητήσουν τις επιπτώσεις του αυτά τα νέα θραύσματα. Αυτό το συμπόσιο θα δώσει την ευκαιρία στην ακαδημαϊκή κοινότητα να ασχοληθεί με τα ευρήματα και να διερευνήσει τον αντίκτυπό τους στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.