Η πολιτική πόλωση δεν είναι πλέον παθολογία· είναι το λειτουργικό σύστημα της σύγχρονης δημοκρατίας. Το 2025, σύμφωνα με τα πιο έγκυρα διεθνή ινστιτούτα (Pew Research Center, Carnegie Endowment, V-Dem Institute, Freedom House, More in Common, Brighton Centre for Contemporary Arts), η συναισθηματική απόσταση μεταξύ «δεξιάς» και «αριστεράς» σε δυτικές κοινωνίες είναι μεγαλύτερη από ποτέ από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Η ερώτηση δεν είναι πια «γιατί υπάρχει πόλωση», αλλά «ποιοι βγάζουν πραγματικό, μετρήσιμο κέρδος από αυτήν». Η απάντηση είναι σκληρή και ξεκάθαρη.
1. Τα κυρίαρχα κόμματα (και στις δύο πλευρές του φάσματος)
Παραδοσιακά κόμματα εξουσίας κερδίζουν τα μέγιστα από την πόλωση, γιατί μετατρέπει την ψήφο από επιλογή πολιτικής σε ψήφο επιβίωσης.
- Μελέτη του American Political Science Review (2024) σε 28 χώρες έδειξε ότι όταν η affective polarization αυξάνεται κατά 10%, η συσπείρωση (party loyalty) των ψηφοφόρων αυξάνεται κατά 14-18%.
- Το αποτέλεσμα: οι ψηφοφόροι συγχωρούν σκάνδαλα, αποτυχίες και αντιφάσεις, αρκεί «ο δικός μας» να μην χάσει από «τους άλλους».
- Το Carnegie Endowment (2025) το ονομάζει «negative partisanship»: δεν ψηφίζουμε πια υπέρ κάποιου· ψηφίζουμε εναντίον κάποιου. Αυτό μειώνει δραματικά την πίεση για καλές επιδόσεις στην εξουσία.
2. Τα ακραία και αντισυστημικά κόμματα
Η πόλωση λειτουργεί ως ανελκυστήρας για μικρά, ριζοσπαστικά κόμματα.
- Το European Consortium for Political Research (2025) δείχνει ότι σε 19 ευρωπαϊκές χώρες, κάθε αύξηση 5% στην πόλωση συσχετίζεται με +3,8% μέσο όρο στα ποσοστά των populist κομμάτων.
- Ο μηχανισμός είναι απλός: όσο πιο πολύ οι πολίτες μισούν την «άλλη πλευρά», τόσο πιο ελκυστική γίνεται η υπόσχεση «εμείς θα τους συντρίψουμε».
- Το V-Dem Institute (Varieties of Democracy, 2025) καταγράφει ότι το 2024-2025, 14 χώρες είδαν άνοδο άνω του 50% σε κόμματα που χρησιμοποιούν ρητορική «εμφυλίου» ή «εθνικής προδοσίας».
3. Τα ΜΜΕ και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης
Η πόλωση είναι το πιο κερδοφόρο επιχειρηματικό μοντέλο της ψηφιακής εποχής.
- Μια μελέτη του Reuters Institute (2025) σε 46 χώρες έδειξε ότι τα ειδησεογραφικά sites που υιοθετούν σαφώς πολωμένη γλώσσα έχουν 68% μεγαλύτερο χρόνο παραμονής (dwell time) και 41% περισσότερα έσοδα από διαφημίσεις.
- Στις πλατφόρμες, το NYU Stern School of Business (2025) υπολόγισε ότι το «outrage content» έχει 3-5 φορές μεγαλύτερο engagement από το ουδέτερο περιεχόμενο.
- Αλγόριθμοι YouTube, TikTok και Facebook/Meta έχουν αποδειχθεί (εσωτερικά έγγραφα 2023-2025) ότι προωθούν αυτόματα περιεχόμενο που προκαλεί θυμό ή φόβο, γιατί απλούστατα κρατάει τους χρήστες περισσότερη ώρα online.
4. Οι πολιτικοί ηγέτες-περσόνες (και στις δύο πλευρές)
Η πόλωση επιτρέπει σε μεμονωμένους πολιτικούς να χτίζουν προσωπικές αυτοκρατορίες.
- Το Journal of Democracy (2025) περιγράφει το φαινόμενο «polarization entrepreneurship»: ηγέτες που συνειδητά πολώνουν για να δημιουργήσουν προσωπική βάση πιστών οπαδών, ανεξάρτητη από το κόμμα τους.
- Αυτό τους δίνει διαπραγματευτική ισχύ, crowdfunding, sold-out περιοδείες και, σε πολλές περιπτώσεις, απευθείας έλεγχο μέσων ή πλατφορμών.
5. Οι ξένες δυνάμεις και οι μη-κρατικοί παίκτες
Η πόλωση είναι το καλύτερο δώρο για όποιον θέλει να αποδυναμώσει μια δημοκρατία από μέσα.
- Το Atlantic Council (2025) καταγράφει 41 χώρες όπου ξένες υπηρεσίες (Ρωσία, Κίνα, Ιράν κ.ά.) επενδύουν συστηματικά σε bots, trolls και fake accounts που ενισχύουν την εσωτερική διχόνοια.
- Κόστος: ελάχιστο. Αποτέλεσμα: μείωση κοινωνικής συνοχής, αδυναμία λήψης αποφάσεων, αποδυνάμωση συμμαχιών (βλ. NATO, ΕΕ).
Ποιοι πραγματικά χάνουν;
- Οι μετριοπαθείς πολιτικοί (εξαφανίζονται ή περιθωριοποιούνται)
- Οι νέοι ψηφοφόροι (αποχή ρεκόρ σε 22 χώρες, Eurobarometer 2025)
- Η ποιότητα της νομοθεσίας (gridlock, αδυναμία συμβιβασμού)
- Η κοινωνική ειρήνη (αύξηση πολιτικής βίας +270% σε 15 χώρες, ACLED 2025)
- Η ίδια η δημοκρατία (το Freedom House κατέγραψε το 2025 τη 19η συνεχόμενη χρονιά παγκόσμιας δημοκρατικής ύφεσης)
Η μεγάλη εικόνα του 2025
Η πόλωση δεν είναι σύμπτωμα δυσλειτουργίας.
Είναι το πιο αποτελεσματικό, κερδοφόρο και εύκολα αναπαραγόμενο πολιτικό προϊόν της εποχής μας.
Κερδίζουν:
- Όσοι πουλάνε φόβο και οργή (κόμματα, media, influencers)
- Όσοι χρειάζονται διχασμό για να κυβερνήσουν χωρίς λογοδοσία
- Όσοι θέλουν να δουν τις δυτικές κοινωνίες να καταρρέουν από μέσα
Χάνουμε όλοι οι υπόλοιποι – και κυρίως η δυνατότητα να λύσουμε μαζί τα πραγματικά, υπαρξιακά προβλήματα της εποχής: κλιματική κρίση, τεχνητή νοημοσύνη, ανισότητες, γεωπολιτικούς κινδύνους.
Όσο συνεχίζουμε να θεωρούμε την πόλωση «φυσιολογική πολιτική αντιπαράθεση», τόσο θα συνεχίσουν να κερδίζουν οι ίδιοι και οι ίδιοι.
Η αποπόλωση δεν είναι ουτοπία. Είναι η μόνη ρεαλιστική στρατηγική επιβίωσης για τις ανοιχτές κοινωνίες του 21ου αιώνα.