Ο Τραμπ και το Παζλ της Ειρήνης: Η Τριμερής Συνάντηση και οι Εγγυήσεις Ασφαλείας αλά άρθρο 5 ΝΑΤΟ (ποιες θα είναι αυτές;)
Ανάλυση της Δρ. Ασπασίας Αλιγιζάκη
Ουκρανία : Ένα Σπίτι σε Επικίνδυνη Γειτονιά
Φανταστείτε ένα σπίτι σε μια ταραγμένη γειτονιά, όπου ο κίνδυνος εισβολής από έναν γείτονα παραμένει σταθερός. Οι Συμφωνίες του Μινσκ (2014-2015) προσπάθησαν να προστατεύσουν το σπίτι της Ουκρανίας με μια πινακίδα «Φυλάσσεται – Μην Εισβάλλετε» – υποσχέσεις χωρίς ισχύ, που κατέρρευσαν το 2022 με την κλιμάκωση του πολέμου. Το 2025, οι συναντήσεις του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και Ευρωπαίους ηγέτες, μαζί με την προοπτική τριμερούς διαλόγου με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, επιδιώκουν να χτίσουν μια «ατσάλινη πόρτα» – δεσμευτικές, σαφείς και ισορροπημένες εγγυήσεις ασφαλείας. Ωστόσο, ο Πούτιν φαίνεται να επιμένει σε μια «χρυσή γέφυρα», (εμπνευσμένη από τη στρατηγική του Σουν Τζου, που συμβουλεύει: «Φτιάξε μια χρυσή γέφυρα για να υποχωρήσει ο εχθρός σου») απαιτεί δηλαδή να του προσφέρθει μια έντιμη «έξοδος» διατηρώντας τον έλεγχο κατεχόμενων εδαφών όπως η Κριμαία και το Ντονμπάς. Και είναι εύλογο να επιμείνει μέχρι τελους σε αυτό καθώς δεν μπορεί να επιστρέψει πίσω μετά από τρεισήμισι χρόνια πολέμου χωρίς έστω τις κατακτήσεις του. Η Ουκρανία απαιτεί πλήρη κυριαρχία. Πώς μπορεί να λυθεί αυτό το πολύπλοκο παζλ χωρίς να επαναληφθούν τα λάθη προηγούμενων συμφωνιών; Ποιος θα χρηματοδοτήσει έναν αξιόμαχο ουκρανικό στρατό; Ακολουθεί μια αντικειμενική ανάλυση, βασισμένη σε πρόσφατες εξελίξεις και ιστορικά προηγούμενα.
Ο Γκρίζος Καπνός των Συναντήσεων του 2025
Οι συνομιλίες του Αυγούστου 2025 στην Ουάσιγκτον, με τον Τραμπ, τον Ζελένσκι και Ευρωπαίους ηγέτες (Εμανουέλ Μακρόν, Κιρ Στάρμερ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν), δεν κατέληξαν σε οριστική συμφωνία, αλλά έθεσαν το πλαίσιο για μια τριμερή συνάντηση με τον Πούτιν. Ο Τραμπ προτείνει «Άρθρο 5-όμοιες» εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία χωρίς ένταξη στο ΝΑΤΟ, ενώ ο ειδικός απεσταλμένος του, Στιβ Γουίτκοφ, δηλώνει ότι ο Πούτιν δέχεται τέτοιες εγγυήσεις. Ωστόσο, ο Πούτιν φαίνεται να συνδέει τον τερματισμό του πολέμου με τη διατήρηση ελέγχου σε κατεχόμενα εδάφη (Κριμαία, Ντονμπάς, τμήματα Χάρκοβο και Ζαπορίζια), ακολουθώντας τη συμβουλή του Σουν Τζου από την Τέχνη του Πολέμου: «Φτιάξε μια χρυσή γέφυρα για να υποχωρήσει ο εχθρός σου», προσφέροντας μια έξοδο που διατηρεί την αξιοπρέπεια. Η Ουκρανία, περιορισμένη από το Σύνταγμά της που απαγορεύει εδαφικές παραχωρήσεις, επιμένει σε αποκατάσταση της κυριαρχίας της. Οι Ευρωπαίοι αναζητούν μια ισορροπημένη λύση, αλλά η έλλειψη λεπτομερειών αφήνει τις συνομιλίες σε «γκρίζο καπνό». Το παζλ είναι: πώς να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ουκρανίας για ασφάλεια και της Ρωσίας για περιορισμό του ΝΑΤΟ, χωρίς να δημιουργηθεί νέα ασταθής κατάσταση, όπως συνέβη με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994), που υποσχέθηκε προστασία αλλά απέτυχε, ή το Μινσκ, που δεν απέτρεψε τη σύγκρουση;
Τι Σημαίνουν οι «Άρθρο 5-όμοιες» Εγγυήσεις;
Στη μεταφορά μας, οι εγγυήσεις ασφαλείας είναι η «πόρτα» του ουκρανικού σπιτιού. Προηγούμενες συμφωνίες, όπως το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, που υποσχέθηκε ασφάλεια στην Ουκρανία για την πυρηνική της αφοπλισμό, ή οι Συμφωνίες του Μινσκ, που επιδίωξαν κατάπαυση πυρός στο Ντονμπάς, ήταν σαν πινακίδες «Φυλάσσεται – Μην Εισβάλλετε» – αόριστες και χωρίς μηχανισμούς επιβολής, με αποτέλεσμα να μην αποτρέψουν την κλιμάκωση το 2014 και το 2022. Οι «Άρθρο 5-όμοιες» εγγυήσεις πρέπει να είναι μια «ατσάλινη πόρτα» με συναγερμό, που εξασφαλίζει:
• Δεσμευτικότητα: Νομική κατοχύρωση μέσω διεθνών συνθηκών, επικυρωμένων από κοινοβούλια, ώστε να μην εξαρτώνται από πολιτικές αλλαγές.
• Σαφήνεια και Συγκεκριμένες Δράσεις: Καθορισμός του πότε και πώς θα ενεργοποιηθεί η βοήθεια (π.χ. παροχή όπλων, στρατιωτική επέμβαση, κυρώσεις) αν η Ρωσία παραβιάσει τη συμφωνία.
• Ισορροπία: Πρέπει να καλύπτουν την ανάγκη της Ουκρανίας για προστασία και τις ανησυχίες της Ρωσίας για περιορισμό της δυτικής στρατιωτικής παρουσίας, όπως η μη ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, που δεσμεύει τα μέλη να υπερασπιστούν ο ένας τον άλλον, είναι το πρότυπο. Χωρίς ένταξη στο ΝΑΤΟ, η Ουκρανία θα βασιστεί σε μια ad hoc συμμαχία (ΗΠΑ, ΗΒ, Γαλλία, Γερμανία), με τον Υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ, Πιτ Χέγκσεθ, να προτείνει μη ΝΑΤΟϊκή αποστολή για την επιβολή της συμφωνίας. Ωστόσο, αν οι εγγυήσεις παραμείνουν ασαφείς, κινδυνεύουν να επαναλάβουν την αποτυχία του Μινσκ ή του Μνημονίου της Βουδαπέστης, που δεν απέτρεψαν τη ρωσική επιθετικότητα.
Η Τριμερής Πρόκληση: Ένα Πολύπλοκο Παζλ
Η προτεινόμενη τριμερής συνάντηση Τραμπ-Ζελένσκι-Πούτιν επιχειρεί να λύσει το παζλ της ειρήνης. Η Ρωσία επιμένει ότι δεν θα σταματήσει τον πόλεμο χωρίς τον έλεγχο των κατεχόμενων εδαφών, βλέποντάς τα ως «χρυσή γέφυρα» κατά την τακτική του Σουν Τζου, που επιτρέπει στον αντίπαλο να υποχωρήσει διατηρώντας την αξιοπρέπειά του. Η Ουκρανία απαιτεί πλήρη αποκατάσταση της εδαφικής της ακεραιότητας, ενώ οι Ευρωπαίοι αναζητούν μια λύση που εξισορροπεί τις γεωπολιτικές εντάσεις. Το παζλ είναι δύσκολο: μια συμφωνία που παραχωρεί εδάφη χωρίς ισχυρές εγγυήσεις κινδυνεύει να μοιάσει με τη Συμφωνία του Μονάχου (1938), όπου η παραχώρηση της Σουδητίας ενθάρρυνε περαιτέρω επιθετικότητα, ή το Μινσκ, που «πάγωσε» τη σύγκρουση χωρίς να την επιλύσει. Η επιτυχία της τριμερούς εξαρτάται από το αν μπορεί να εξασφαλίσει μια ισορροπημένη συμφωνία που σέβεται τις θέσεις όλων των πλευρών.
Χρηματοδότηση ενός Αξιόμαχου Ουκρανικού Στρατού. Ποιος θα «πληρώσει»;
Ένας ισχυρός ουκρανικός στρατός είναι κρίσιμος για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια, ώστε να μην εξαρτάται αποκλειστικά από εξωτερική βοήθεια. Ο Ζελένσκι προτείνει ενίσχυση της άμυνας μέσω όπλων και χρηματοδότησης, με έμφαση στην εγχώρια παραγωγή. Ποιος μπορεί να καλύψει το κόστος;
• Ευρωπαϊκή Ένωση: Η ΕΕ έχει δεσμεύσει 11,1 δισ. ευρώ μέσω του European Peace Facility και εξετάζει τη χρήση των τόκων από τα 300 δισ. δολάρια «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων (5-6 δισ. δολάρια ετησίως) για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Αυτή η προσέγγιση κατανέμει το κόστος διεθνώς, μειώνοντας την πίεση σε μεμονωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, που ανησυχεί για το οικονομικό βάρος, ενώ οι τόκοι από τα ρωσικά assets λειτουργούν ως οικονομικό μέτρο αποτροπής για μελλοντική ρωσική επιθετικότητα.
• ΗΠΑ: Έχουν ήδη παρέχει 66,9 δισ. δολάρια από το 2022, αλλά ο Τραμπ πιέζει για μικρότερη αμερικανική συνεισφορά, με έμφαση στην ευρωπαϊκή ευθύνη.
• Ουκρανία: Η ανάπτυξη εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας είναι απαραίτητη και χρειάζεται να ενισχυθεί με διεθνή συνεργασία. Αξιοσημείωτο όμως ότι η τουρκική εταιρεία Baykar έχει εξαγγείλει τη δημιουργία εργοστασίου στην Ουκρανία για την παραγωγή drones Bayraktar, με τις εργασίες να ξεκινούν το 2023 και την παραγωγή να προγραμματίζεται για το 2025, σύμφωνα με δηλώσεις της Baykar και ουκρανικών πηγών. Αυτή η πρωτοβουλία εύλογα θα πρέπει να προκαλεί σκεπτικισμό σε χώρες της ΕΕ όπως και η δική μας, λόγω της ισχυρής εμπλοκής της αναθεωρητικής Τουρκίας στην αμυντική βιομηχανία της Ουκρανίας, ιδιαίτερα όταν χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκούς πόρους. Η ευρωπαϊκή τεχνογνωσία μπορεί να συμπληρώσει τέτοιες συνεργασίες, μειώνοντας την εξάρτηση από εξωτερική βοήθεια χωρίς να επιβαρύνει υπερβολικά τις ευρωπαϊκές οικονομίες.
Αποφυγή Λανθασμένων Συμφωνιών: Το Δίδαγμα της Ιστορίας
Για να αποφευχθεί μια συμφωνία που επαναλαμβάνει τα λάθη του παρελθόντος, η τριμερής πρέπει να εξασφαλίσει:
1. Ισχυροί Μηχανισμοί Επιβολής: Μια ειρηνευτική αποστολή με διεθνή στρατεύματα, όπως τα 60.000 του ΝΑΤΟ στο Ντέιτον, μπορεί να λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας. Ο Χέγκσεθ προτείνει μη ΝΑΤΟϊκή αποστολή, αλλά χρειάζεται σαφής δομή, σε αντίθεση με το Μινσκ, που δεν είχε τέτοια ισχύ.
2. Οικονομική Υποστήριξη: Η χρήση των τόκων από τα «παγωμένα» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για την ανοικοδόμηση (εκτιμώμενο κόστος 400 δισ. δολάρια) και την άμυνα μειώνει το οικονομικό βάρος για χώρες όπως η Ελλάδα, ενώ αποθαρρύνει τη ρωσική επιθετικότητα μέσω οικονομικών συνεπειών.
3. Ισορροπημένη Διπλωματία: Η συμφωνία πρέπει να καλύπτει την ανάγκη της Ουκρανίας για κυριαρχία και την ανησυχία της Ρωσίας για το ΝΑΤΟ. Μια λύση τύπου Δυτικής Γερμανίας (1955), με περιορισμένες στρατιωτικές δεσμεύσεις, μπορεί να λειτουργήσει, αντίθετα με το Μόναχο, που ενθάρρυνε περαιτέρω επιθετικότητα.
4. Διεθνής Εποπτεία: Ένας οργανισμός όπως ο ΟΗΕ ή μια ad hoc συμμαχία πρέπει να παρακολουθεί την εφαρμογή, με προκαθορισμένες κυρώσεις για παραβιάσεις, σε αντίθεση με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, που δεν είχε τέτοιους μηχανισμούς.
Συμπέρασμα: Το Παζλ της Ειρήνης
Η τριμερής συνάντηση Τραμπ-Ζελένσκι-Πούτιν είναι μια ευκαιρία να λυθεί το παζλ της ειρήνης, αλλά οι προκλήσεις είναι μεγάλες. Η Ρωσία επιμένει σε μια «χρυσή γέφυρα», διατηρώντας κατεχόμενα εδάφη, ενώ η Ουκρανία απαιτεί κυριαρχία. Μια «ατσάλινη» ειρήνη απαιτεί δεσμευτικές, σαφείς και ισορροπημένες εγγυήσεις, με χρηματοδότηση από διεθνείς πηγές, όπως οι τόκοι από τα ρωσικά assets, που αποθαρρύνουν τη ρωσική επιθετικότητα, και ενίσχυση της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας μέσω συνεργασιών, όπως με το εργοστάσιο της Baykar. Αν η τριμερής οδηγήσει σε μια πινακίδα «Φυλάσσεται – Μην Εισβάλλετε», όπως το Μνημόνιο της Βουδαπέστης ή το Μινσκ, το παζλ θα παραμείνει άλυτο. Η επιτυχία εξαρτάται από τη διεθνή συνεργασία και τη σαφήνεια των δεσμεύσεων.
