Νίκος Γκάτσος: Ο μεγάλος ποιητής και στιχουργός που “μιλούσε” στην ψυχή του Έλληνα

Ο Πρώτος Μετανάστης

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Αρκαδία το 1911 και σε ηλικία πέντε ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος, από τους πρώτους μετανάστες στην Αμερική, πέθανε στο πλοίο και δεν κοιμήθηκε σαν την “Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης”, αλλά τον πέταξαν στον Ατλαντικό. Ο Ν. Γκάτσος τέλειωσε το Γυμνάσιο στην Τρίπολη και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε με τη μητέρα και την αδελφή του στην Αθήνα, όπου σπούδασε στο τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου.

Ο πατέρας του Γκάτσου υπήρξε ο πρώτος μετανάστης από τον δήμο Βαλτετσίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζωή του ήταν γεμάτη προκλήσεις, καθώς ταξίδεψε με πλοίο για να συνοδεύσει μια νύφη στον αδερφό του. Δυστυχώς, η περιπέτεια του αυτή πραγματοποιήθηκε κάτω από δυσμενείς συνθήκες, καθώς πάσχει από πνευμονία, δύο εβδομάδες πριν την άφιξή τους στην Αμερική. Λίγες μέρες πριν φτάσουν στον προορισμό τους, εκείνος πέθανε και η σορός του πέταξε στη θάλασσα.

Η Ανάπτυξή του στην Εκπαίδευση

Ο Γκάτσος, μεγαλώνοντας, ολοκλήρωσε το δημοτικό στην Ασέα και το γυμνάσιο στην Τρίπολη. Εκεί, ήρθε σε επαφή με λογοτεχνικά έργα, μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Αυτές οι εμπειρίες θα διαμόρφωναν τη μελλοντική του πορεία ως λογοτέχνη.

Η Ζωή στην Αθήνα

Το 1930, ο Γκάτσος επισκέφθηκε την Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διακόπτοντας τις σπουδές του μετά το δεύτερο έτος, κατέληξε να εγκατασταθεί στην Αθήνα με την μητέρα και την αδερφή του. Εκεί, ήρθε σε επαφή με λογοτεχνικούς κύκλους, πρωτοδημοσιεύοντας ποιήματά του στα περιοδικά Νέα Εστία και Ρυθμός. Το 1936, η γνωριμία του με τον Οδυσσέα Ελύτη αποτέλεσε καθοριστικό σημείο στη ζωή του, καθώς συνδέθηκε με την ελληνική υπερρεαλιστική κίνηση.

Την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία έκανε το 1931 με τη δημοσίευση του ποιήματος Της μοναξιάς, ενώ το 1943 εξέδωσε την Αμοργό, ποιητική συλλογή που θεωρήθηκε ως ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής υπερρεαλιστικής ποίησης και επηρέασε σύγχρονους και μεταγενέστερούς του ποιητές. Μετά την Αμοργό ωστόσο δε δημοσίευσε παρά τρία ποιήματα στον περιοδικό τύπο.

Η μεγάλη συνεισφορά του Γκάτσου, ωστόσο, είναι στο τραγούδι ως στιχουργού. Φέρνοντας την ποίηση στον στίχο, συντέλεσε στην αναβάθμιση του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού και κατάφερε να δώσει, κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού. Συνεργάστηκε, επίσης, με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, καθώς και με νεότερους συνθέτες. Έγραφε τους στίχους του συνήθως πάνω στη μελωδία, με πρώτο το «Χάρτινο το φεγγαράκι», και τα τραγούδια του μίλησαν στις καρδιές του κόσμου.

Στον άλλο κόσμο που θα πας
κοίτα μη γίνεις σύννεφο
κοίτα μη γίνεις σύννεφο
κι άστρο πικρό της χαραυγής
και σε γνωρίσει η μάνα σου
που καρτερεί στην πόρτα

Σε πότισα ροδόσταμο
με πότισες φαρμάκι
της παγωνιάς αητόπουλο
της ερημιάς γεράκι

Πάρε μια βέργα λυγαριά
μια ρίζα δεντρολίβανο
μια ρίζα δεντρολίβανο
και γίνε φεγγαροδροσιά
να πέσεις τα μεσάνυχτα
στη διψασμένη αυλή σου

Σε πότισα ροδόσταμο
με πότισες φαρμάκι
της παγωνιάς αητόπουλο
της ερημιάς γεράκι