Κώστας Καρυωτάκης: Η Αιώνια Θλίψη και το Μυστήριο μιας Αυτοχειρίας
«Όλα τελείωσαν. Το σημείωμα να το, σύντομο, απλό, βαθύ, καθώς ταιριάζει, αδιαφορία, συγχώρηση γεμάτο». Αυτοί οι στίχοι, από τη συλλογή «Ιδανικοί Αυτόχειρες» του Κώστα Καρυωτάκη, προμήνυαν ένα τραγικό τέλος που ήρθε ένα χρόνο αργότερα. Ο Καρυωτάκης, ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της γενιάς του ’20, ένας «θλιμμένος ποιητής», όπως τον αποκάλεσαν, έβαλε τέλος στη ζωή του σε ηλικία μόλις 32 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα έργο βαθιά επηρεασμένο από την απελπισία, τον αυτοσαρκασμό και την αποδόμηση του ηρωισμού. Το όνομά του έγινε συνώνυμο της μελαγχολίας, αλλά η ιστορία του κρύβει πολύ περισσότερα από μια απλή θλίψη.
Η Περιπλάνηση μιας Ευαίσθητης Ψυχής
Γεννημένος στην Τρίπολη το 1896, ο Κώστας Καρυωτάκης έζησε μια παιδική και εφηβική ζωή γεμάτη μετακινήσεις, λόγω της δουλειάς του πατέρα του ως νομομηχανικού. Λευκάδα, Πάτρα, Λάρισα, Καλαμάτα, Αργοστόλι, Αθήνα, Χανιά… Κάθε πόλη μια νέα αρχή, κάθε τόπος μια νέα παρατήρηση για τον σεμνό, μετρημένο και σπάνια χαμογελαστό Κώστα. Από νωρίς φάνηκε η κλίση του στα γράμματα, με τα ποιήματά του να δημοσιεύονται σε παιδικά περιοδικά.
Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Νομική το 1917, ο Καρυωτάκης βρέθηκε να εργάζεται ως δημόσιος υπάλληλος. Μια δουλειά που μισούσε, μια γραφειοκρατία που τον έπνιγε. Η αλληλογραφία του με τους προϊσταμένους, οι συχνές μεταθέσεις (Σύρος, Άρτα, Αθήνα, Πρέβεζα), όλα φανερώνουν έναν άνθρωπο που δεν άντεχε τους συμβιβασμούς και το ασφυκτικό περιβάλλον. Η ποίηση έγινε η μόνη του διέξοδος, το καταφύγιο «που φθονούμε», όπως έγραφε ο ίδιος. Οι συλλογές του, «Ο Πόνος των Ανθρώπων και των Πραγμάτων» (1919), «Νηπενθή» (1921) και «Ελεγεία και Σάτιρες» (1927), τον καθιέρωσαν ως μια υπολογίσιμη φωνή στην ελληνική λογοτεχνία, επηρεάζοντας αργότερα ακόμη και τους Ρίτσο και Σεφέρη.
Ο Ανεκπλήρωτος Έρωτας και η Σκιά της Ασθένειας
Μέσα σε αυτό το κλίμα ψυχικής φθοράς, ο Καρυωτάκης ερωτεύτηκε βαθιά. Ο πρώτος του μεγάλος έρωτας ήταν η Άννα Σκοδρύλη. Όμως, η σχέση που σφράγισε τη ζωή του ήταν αυτή με τη συνάδελφό του και ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη. Γνωρίστηκαν το 1921. Εκείνη γοητεύτηκε από την ποίησή του, εκείνος από την ελευθεριότητα της στάσης της απέναντι στη ζωή.
Η Μαρία Πολυδούρη, μια γυναίκα που ζούσε αντισυμβατικά για την εποχή της, του έκανε πρόταση γάμου. Η απάντηση του Καρυωτάκη, όμως, ήταν αποκαρδιωτική. Αρχικά επικαλέστηκε την άσχημη εμφάνισή του. Όταν εκείνη επέμεινε, της αποκάλυψε πως έπασχε από αφροδίσιο νόσημα, πιθανώς σύφιλη, όπως υποδηλώνει το ποίημά του «Ωχρά Σπειροχαίτη». Η Πολυδούρη δεν τον πίστεψε, αλλά εκείνος αρνήθηκε κατηγορηματικά οποιαδήποτε συνέχεια στη σχέση τους. Ο έρωτας αυτός έμεινε ανεκπλήρωτος, και η Μαρία, πληγωμένη, έφυγε για το Παρίσι, αφήνοντας τον Καρυωτάκη μόνο του, να συνεχίζει τη μοναχική του πορεία.
Το Απονενοημένο Διάβημα και το Μυστήριο της Τελευταίας Επιστολής
Τον Φεβρουάριο του 1928, ο Καρυωτάκης μετατέθηκε στην Πρέβεζα, τον τελευταίο του σταθμό. Η αλληλογραφία του από αυτή την περίοδο φανερώνει μια βαθιά απόγνωση. Στις 20 Ιουλίου 1928, σε μια πράξη που φαντάζει δραματική και σουρεαλιστική ταυτόχρονα, πήγε στην παραλία του Μονολιθίου και προσπάθησε για δέκα ολόκληρες ώρες να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θάλασσα, μάταια. «Ήπια άφθονο νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω πώς, το στόμα μου ανέβαινε στην επιφάνεια», έγραφε αργότερα με τον χαρακτηριστικό του αυτοσαρκασμό.
Την επόμενη μέρα, 21 Ιουλίου, αγόρασε ένα περίστροφο. Αφού πέρασε λίγες ώρες μόνος του σε ένα καφενείο, πήγε στην παραλία του Αγίου Σπυρίδωνα, κάθισε κάτω από έναν ευκάλυπτο και αυτοπυροβολήθηκε. Στην τσέπη του βρέθηκε ένα σημείωμα που εξηγούσε τους λόγους της αυτοκτονίας του, μιλώντας για «χυδαία πράξη» που του αποδίδεται και για την οποία «δεν είναι ο κατάλληλος άνθρωπος».
Αυτό το σημείωμα αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο και έχει οδηγήσει πολλούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι η αυτοκτονία του Καρυωτάκη δεν οφειλόταν αποκλειστικά στην κατάθλιψη. Η φράση «Τη χυδαία, όμως, πράξη που μου αποδίδεται τη μισώ… Ούτε είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για το επάγγελμα εκείνο» αφήνει να εννοηθεί ότι ίσως αντιμετώπιζε κατηγορίες για κάποια «άσεμνη» πράξη, πιθανώς εκβιασμό ή εμπλοκή σε υπόθεση μαστροπείας, κάτι που θα μπορούσε να χρησιμοποιήθηκε από τους προϊσταμένους του για να τον τιμωρήσουν. Η αλήθεια αυτής της «χυδαίας πράξης» παραμένει κρυφή.
Ένα Τέλος με Ηχώ
Ο θάνατος του Καρυωτάκη συγκλόνισε το λογοτεχνικό κόσμο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1930, η Μαρία Πολυδούρη, έχοντας νοσήσει από φυματίωση στο Παρίσι και καταβεβλημένη ψυχολογικά από την είδηση της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη, έδωσε κι εκείνη τέλος στη ζωή της, παίρνοντας υπερβολική δόση μορφίνης.
Η ζωή του Κώστα Καρυωτάκη ήταν ένας διαρκής αγώνας με τη μελαγχολία, την απόρριψη και την κοινωνική δυστοπία. Η ποίησή του, όσο σκοτεινή κι αν φαντάζει, είναι μια ειλικρινής μαρτυρία ενός ανθρώπου που πάλεψε να βρει νόημα σε έναν κόσμο που τον απωθούσε. Το τραγικό του τέλος, με το μυστήριο που το περιβάλλει, τον καθιστά μια από τις πιο συγκινητικές και αινιγματικές μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο Καρυωτάκης δεν ήταν απλώς ένας ποιητής της θλίψης. Ήταν ένας βαθύς στοχαστής που, μέσα από τον πόνο του, άφησε ένα διαχρονικό αποτύπωμα στην ψυχή της ελληνικής ποίησης.
