“Θέλω να είμαι ωραίο δείγμα Έλληνος. Να σκοπός μιας ζωής!” – Η Θυσία του Ίωνα Δραγούμη στην Άσφαλτο του Διχασμού
Σαν σήμερα, πριν από έναν αιώνα και πλέον, η Ελλάδα έχανε έναν από τους πιο φωτεινούς και ανιδιοτελείς της γιους. Ο Ίων Δραγούμης, διπλωμάτης, πολιτικός, συγγραφέας, και πάνω απ’ όλα, ένας αληθινός πατριώτης, έπεφτε νεκρός στην καρδιά της Αθήνας, θύμα του αδυσώπητου Εθνικού Διχασμού. Η τελευταία του ρήση, ένα μανιφέστο ζωής και πίστης, αντηχεί ακόμα: “Θέλω να είμαι ωραίο δείγμα Έλληνος. Να σκοπός μιας ζωής!” Και πράγματι, η ζωή του ήταν ένα τέτοιο δείγμα, ένας φάρος αφοσίωσης στα εθνικά ιδανικά, που έσβησε άδοξα από το χέρι του φανατισμού.
Μια Ζωή Αφιερωμένη στην Ελλάδα
Ο Ίων Δραγούμης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1878, γόνος μιας επιφανούς οικογένειας με ρίζες από το Βογατσικό της Καστοριάς. Γιος του μετέπειτα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη, σπούδασε Νομικά και το 1897, σε ηλικία μόλις 19 ετών, έδειξε το πάθος του για την πατρίδα κατατασσόμενος εθελοντής στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο.
Η διπλωματική του καριέρα ξεκίνησε το 1899 και σύντομα βρέθηκε στην καρδιά του Μακεδονικού Αγώνα, ως υποπρόξενος στο Μοναστήρι (1902). Εκεί, με τη συνεργασία του πατέρα του και του Παύλου Μελά, αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην οργάνωση των ελληνικών κοινοτήτων ενάντια στις βουλγαρικές διεκδικήσεις. Η δράση του, συχνά πέρα από τα στενά διπλωματικά καθήκοντα, τον καθιέρωσε ως έναν άνθρωπο που δεν δίσταζε να πάρει πρωτοβουλίες για το εθνικό συμφέρον.
Οι μεταθέσεις του τον έφεραν σε κρίσιμες θέσεις: Σέρρες, Πύργος Βουλγαρίας, Φιλιππούπολη, Αλεξανδρούπολη και Αλεξάνδρεια, όπου γνώρισε δύο γυναίκες που σημάδεψαν τη ζωή του: την Πηνελόπη Δέλτα και τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Το 1907, στην Κωνσταντινούπολη, βίωσε την Επανάσταση των Νεοτούρκων, διαμορφώνοντας μια ιδιαίτερη πεποίθηση για την ελληνοτουρκική συνεννόηση, πιστεύοντας ότι η ελεύθερη ανάπτυξη των Ελλήνων στην Ανατολή θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς απαραίτητα ενσωμάτωση στο Ελληνικό Κράτος, φοβούμενος παράλληλα τον σλαβικό κίνδυνο.
Ο Δραγούμης δεν ήταν ένας συμβατικός διπλωμάτης. Η άκαμπτη στάση του στα εθνικά θέματα και οι τολμηρές του πρωτοβουλίες, όπως η οργάνωση συνεδρίου στην Πάτμο το 1911 για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων, τον καθιστούσαν μια ξεχωριστή, αλλά και συχνά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, διαπραγματεύτηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης, αποδεικνύοντας τις ικανότητές του σε κρίσιμες στιγμές.
Η Ρήξη και ο Διχασμός: Το Πικρό Τέλος
Το 1915, παραιτήθηκε από τη διπλωματική υπηρεσία για να πολιτευθεί, εκλεγόμενος ανεξάρτητος βουλευτής Φλώρινας. Αρχικά υποστηρικτής του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Ίων Δραγούμης σύντομα ήρθε σε ρήξη μαζί του. Ο αντιβενιζελισμός του δεν πήγαζε από κάποια τυφλή προσήλωση στη μοναρχία, αλλά από μια βαθιά πίστη στην εθνική αυτοδιάθεση και τον φόβο του για τον αυταρχισμό και την εθνική υποτέλεια που διέκρινε στην πολιτική του Βενιζέλου. Εξέδωσε μάλιστα το περιοδικό Πολιτική Επιθεώρησις, εκφράζοντας τις αντιβενιζελικές θέσεις.
Αυτή η ρήξη τον οδήγησε στην εξορία. Το 1917, μετά την επικράτηση του βενιζελικού κινήματος, βρέθηκε εξόριστος στην Κορσική και αργότερα στη Σκόπελο. Απελευθερώθηκε στα τέλη του 1919 και αμέσως ανέπτυξε δράση υπέρ της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως», αναδεικνυόμενος σε έναν από τους ηγέτες της χάρη στις πολιτικές, διπλωματικές, πνευματικές ικανότητές του και την αγνή του φιλοπατρία.
Η Τραγική Κατάληξη: Ένα Έγκλημα Που Σημάδεψε την Ιστορία
Η μοίρα, ωστόσο, είχε άλλα σχέδια. Την επομένη της απόπειρας δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Παρίσι, στις 30 Ιουλίου 1920, ο Ίων Δραγούμης δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από βενιζελικούς αξιωματικούς στη διασταύρωση των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Παπαδιαμαντοπούλου στην Αθήνα. Ήταν ένα έγκλημα άσκοπο, άδικο, που συγκλόνισε το Πανελλήνιο και βύθισε στον θρήνο τον πολιτικό κόσμο.
Ο Κωστής Παλαμάς, με βαθιά συγκίνηση, αφιέρωσε στον αδικοχαμένο Δραγούμη τη συγκλονιστική “Νεκρική Ωδή”:
Λευκή ας βαλθεί όπου έπεσες, Κολώνα (Πώς έπεσες, γραφή να μη το λέη) Λευκή με της Πατρίδας την εικόνα Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη, Βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!
Ο Ίων Δραγούμης δεν ήταν μόνο διπλωμάτης και πολιτικός. Ήταν ένας βαθύς στοχαστής, ένας από τους πρωτεργάτες του δημοτικισμού, που πίστευε στην κοινοτική ιδέα και όχι στην “αυταπάτη της δημοκρατίας” που, όπως έλεγε, μας “σαπίζει”. Το συγγραφικό του έργο, με κορωνίδα τα κείμενα “Ελληνικός Πολιτισμός” και “Μονοπάτι“, αποτελεί ένα πολιτικό μανιφέστο που αναλύει τους σκοπούς της ύπαρξης του ελληνικού έθνους και το περιεχόμενο της εθνικής ιδεολογίας του.
Το Δίδαγμα της Θυσίας του
Ο θάνατος του Ίωνα Δραγούμη, ανήμερα της επετείου της δολοφονίας του, μας υπενθυμίζει με τον πιο σκληρό τρόπο τις συνέπειες του διχασμού. Η ζωή του, αφιερωμένη στην υπηρεσία της Ελλάδας, έληξε τραγικά από τον εσωτερικό διχασμό που μάστιζε τη χώρα. Η θυσία του αποτελεί ένα διαρκές, οδυνηρό μάθημα για την ενότητα και τη σημασία να υπερβαίνουμε τις διαφορές μας για το κοινό καλό.
Ο Ίων Δραγούμης έζησε και πέθανε πιστός στην υπόσχεσή του: να είναι ένα “ωραίο δείγμα Έλληνος”. Και το παράδειγμά του, η αγνή του φιλοπατρία και ο τραγικός του θάνατος, ας είναι μια διαρκής υπενθύμιση για όλους εμάς, ειδικά σε καιρούς έντονων πολώσεων, να αναζητούμε όσα μας ενώνουν και όχι όσα μας χωρίζουν.
Πώς μπορούμε, ως κοινωνία, να διασφαλίσουμε ότι τα λάθη του παρελθόντος, όπως ο Εθνικός Διχασμός, δεν θα επαναληφθούν ποτέ ξανά;
