Η γυναίκα που κυβέρνησε την Ευρώπη χωρίς να παντρευτεί ποτέ τον βασιλιά
Υπήρξε η μόνη γυναίκα στην ιστορία που, χωρίς τίτλο βασίλισσας, χωρίς γάμο με τον μονάρχη και χωρίς καν αριστοκρατική καταγωγή, άσκησε πραγματική εξουσία σε μια από τις ισχυρότερες μοναρχίες του κόσμου για περισσότερα από 20 χρόνια.
Το όνομά της: Ζαν-Αντουανέτ Πουασόν, μαρκησία ντε Πομπαντούρ (1721-1764).
Οι σύγχρονοί της την αποκαλούσαν απλώς «Madame de Pompadour».
Οι ιστορικοί σήμερα την θεωρούν μία από τις τρεις-τέσσερις πιο επιδραστικές γυναίκες της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Η άνοδος: από την αστική τάξη στις Βερσαλλίες
Γεννήθηκε το 1721 σε εύπορη αστική οικογένεια του Παρισιού. Ο πατέρας της, Φρανσουά Πουασόν, ήταν τραπεζίτης· η μητέρα της, Λουίζ-Μαντλέν ντε Λα Μοτ, ήταν γνωστή για την ομορφιά και τις διασυνδέσεις της.
Στα 9 της χρόνια, μια μάντισσα της είπε: «Θα γίνεις ερωμένη του βασιλιά». Η μητέρα της το πίστεψε τόσο που την μεγάλωσε γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό.
Το 1745, στα 24 της, ο Λουδοβίκος ΙΕ΄ την εντοπίζει σε κυνηγετικό χορό στο δάσος του Σενεσάρ.
Μέσα σε λίγους μήνες:
- Την χωρίζει από τον σύζυγό της (με οικονομική αποζημίωση).
- Της δίνει τον τίτλο της μαρκησίας ντε Πομπαντούρ.
- Την εγκαθιστά σε διαμέρισμα στις Βερσαλλίες ακριβώς πάνω από το δικό του, συνδεδεμένο με μυστική σκάλα.
Ποτέ δεν παντρεύτηκαν. Η βασίλισσα Μαρία Λεστσίνσκα παρέμεινε επίσημη σύζυγος.
Κι όμως, από το 1745 μέχρι τον θάνατό της το 1764, η Πομπαντούρ ήταν η de facto πρωθυπουργός της Γαλλίας.
Ποια εξουσία άσκησε πραγματικά
- Πολιτική εξουσία
- Διόριζε και απέλυε υπουργούς (μεταξύ αυτών τους Choiseul, Bernis, Machault).
- Ήταν η κύρια εμπνεύστρια της «Ανατροπής των Συμμαχιών» (Renversement des alliances, 1756), που έφερε τη Γαλλία στο πλευρό της Αυστρίας στον Επταετή Πόλεμο.
- Διαχειριζόταν το «μυστικό ταμείο» του βασιλιά (τα λεγόμενα «μυστικά του βασιλιά»), δηλαδή χρήματα που δεν περνούσαν από το Κοινοβούλιο.
- Διπλωματία
- Συνέταξε η ίδια επιστολές προς ξένους ηγεμόνες.
- Η αλληλογραφία της με τη Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας (αποχαρακτηρισμένη το 19ο αιώνα) δείχνει ότι συζητούσαν σαν ίσες προς ίσες.
- Πολιτισμός & προπαγάνδα
- Ίδρυσε το βασιλικό εργοστάσιο πορσελάνης του Σεβρ (1756).
- Προστάτιδα του Βολταίρου, του Ντιντερό, του Μπουσέ, του Κεσέ.
- Ελέγχουσε πλήρως την εικόνα του βασιλιά: πορτρέτα, αγάλματα, ακόμα και τα μενού των συμποσίων.
Η πιο έξυπνη κίνηση της ζωής της
Το 1750-51 η υγεία της χειροτερεύει (πιθανότατα φυματίωση και γυναικολογικά προβλήματα). Δεν μπορεί πια να έχει σεξουαλικές σχέσεις με τον βασιλιά.
Αντί να την διώξει, εκείνη κάνει κάτι πρωτοφανές:
επιλέγει, εκπαιδεύει και εγκαθιστά η ίδια τις επόμενες ερωμένες σε ένα μικρό σπίτι έξω από τις Βερσαλλίες (το περίφημο Parc-aux-Cerfs), διασφαλίζοντας ότι καμία δεν θα αποκτήσει πολιτική επιρροή.
Έτσι παρέμεινε μέχρι τέλους η μόνη γυναίκα που είχε καθημερινή πρόσβαση στον βασιλιά στις 9 το πρωί για πολιτικές συζητήσεις.
Ο θάνατός της και η αντίδραση του Λουδοβίκου
15 Απριλίου 1764, πεθαίνει στα 42 της από πνευμονική συμφόρηση.
Ο Λουδοβίκος ΙΕ΄, παρακολουθώντας την πομπή από το μπαλκόνι των Βερσαλλιών μέσα στη βροχή, λέει τη φράση που έμεινε στην ιστορία:
«Αχ, η μαρκησία δεν θα έχει πια κακό καιρό…»
Κανένας άλλος θάνατος – ούτε της βασίλισσας, ούτε των παιδιών του – δεν τον συγκλόνισε τόσο.
Γιατί είναι μοναδική στην ιστορία
- Δεν ήταν κόρη βασιλιά (όπως η Ελισάβετ Α΄ ή η Αικατερίνη η Μεγάλη).
- Δεν ήταν επίσημη σύζυγος (όπως η Αικατερίνη των Μεδίκων ή η Ελεονώρα της Ακουιτανίας).
- Δεν ήταν καν ερωμένη που ανέβηκε μετά τον θάνατο της βασίλισσας (όπως η Μαντάμ ντε Μαιντενόν, που τελικά παντρεύτηκε μυστικά τον Λουδοβίκο ΙΔ΄).
Ήταν μια αστή που, με καθαρά προσωπικές ικανότητες, έγινε η πιο ισχυρή γυναίκα της Ευρώπης για δύο δεκαετίες, χωρίς ποτέ να φορέσει στέμμα και χωρίς να υπογράψει ποτέ ως «βασίλισσα».
Ο ιστορικός Pierre de Nolhac (1903) έγραψε:
«Η Γαλλία κυβερνήθηκε από μια γυναίκα που δεν είχε κανένα δικαίωμα να κυβερνά – και το έκανε καλύτερα από οποιονδήποτε άνδρα της εποχής της».
Αυτή ήταν η αληθινή Βασίλισσα χωρίς Στέμμα.