Ερντογάν και Τραμπ: Η Μυστική Συνάντηση με το Ιράν που «Κόλλησε» στον Χαμενεΐ
Μια δραματική προσπάθεια αποκλιμάκωσης της κρίσης στη Μέση Ανατολή κατέρρευσε την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Τούρκος ομόλογός του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέτυχαν να διοργανώσουν μια μυστική συνάντηση μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων των ΗΠΑ και του Ιράν στην Κωνσταντινούπολη. Η αιτία; Η αδυναμία των Ιρανών αξιωματούχων να επικοινωνήσουν με τον Ανώτατο Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος, σύμφωνα με πληροφορίες, βρίσκεται σε απόκρυψη λόγω φόβων για απόπειρα δολοφονίας. Η αποτυχία αυτής της πρωτοβουλίας φώτισε τις παρασκηνιακές κινήσεις για αποτροπή μιας ευρύτερης σύρραξης, αλλά και την απογοήτευση που οδήγησε στις πρόσφατες αμερικανικές επιθέσεις σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.
Η Μυστική Πρωτοβουλία
Η πρωτοβουλία ξεκίνησε στις 16 Ιουνίου, κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής επικοινωνίας μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν, ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος βρισκόταν στον Καναδά για τη Σύνοδο της G7. Ο Ερντογάν πρότεινε τη διοργάνωση μιας συνάντησης στην Κωνσταντινούπολη για να διερευνηθεί μια διπλωματική λύση στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, που ξεκίνησε στις 13 Ιουνίου. Ο Τραμπ αποδέχτηκε την πρόταση με ενθουσιασμό, προσφέροντας να στείλει τον Αντιπρόεδρο Τζ. Ντ. Βανς και τον ειδικό απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ, ή ακόμα και να ταξιδέψει ο ίδιος για να συναντήσει τον Ιρανό Πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιαν, αν αυτό ήταν απαραίτητο για την επίτευξη συμφωνίας.
Η πρόταση μεταφέρθηκε από τον Ερντογάν και τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν στον Πεζεσκιαν και τον Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών Αμπάς Αραγκτσί. Οι δύο Ιρανοί αξιωματούχοι φάνηκαν δεκτικοί, αλλά η έγκριση του Χαμενεΐ, ο οποίος έχει τον τελικό λόγο σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα, ήταν απαραίτητη. Ωστόσο, ο Χαμενεΐ, ο οποίος κρύβεται σε μυστικό καταφύγιο λόγω φόβων για ισραηλινή απόπειρα δολοφονίας, δεν ήταν διαθέσιμος, με αποτέλεσμα η πρωτοβουλία να ναυαγήσει.
Η Κατάρρευση και οι Συνέπειες
Μερικές ώρες μετά την αποτυχία επικοινωνίας με τον Χαμενεΐ, το Ιράν ενημέρωσε την Τουρκία ότι η συνάντηση δεν μπορούσε να προχωρήσει. Η Άγκυρα μετέφερε το μήνυμα στην Ουάσινγκτον, και ο Τραμπ, φανερά απογοητευμένος, δημοσίευσε ένα ασυνήθιστο μήνυμα στο Truth Social, καλώντας το Ιράν να υπογράψει τη «συμφωνία» που του είχε προτείνει και προειδοποιώντας τους κατοίκους της Τεχεράνης να εκκενώσουν την πόλη. Σύμφωνα με αξιωματούχο του Λευκού Οίκου, το μήνυμα αυτό αντικατόπτριζε την επιθυμία του Τραμπ να προστατεύσει Ιρανούς αμάχους ενόψει πιθανής στρατιωτικής δράσης.
Η κατάρρευση των συνομιλιών φαίνεται να επιτάχυνε την απόφαση των ΗΠΑ να εξαπολύσουν αεροπορικές επιδρομές εναντίον τριών πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν – Φορντό, Νατάνζ και Ισφαχάν – στις 21 Ιουνίου. Ο Τραμπ χαρακτήρισε τις επιθέσεις «πλήρη επιτυχία», ενώ το Ιράν καταδίκασε την ενέργεια ως «παραβίαση του διεθνούς δικαίου», προειδοποιώντας για «σοβαρές συνέπειες». Αναλυτές υποστηρίζουν ότι η αποτυχία της διπλωματικής οδού ενίσχυσε την πεποίθηση του Τραμπ ότι η στρατιωτική δράση ήταν αναπόφευκτη για να σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Διεθνείς Αντιδράσεις και το Δίλημμα του Ιράν
Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις. Ο Ερντογάν, παρά την αποτυχία, συνέχισε να πιέζει για διάλογο, συναντώντας τον Αραγκτσί το Σάββατο και προσφέροντας εκ νέου τη μεσολάβηση της Τουρκίας. Ωστόσο, ο Αραγκτσί δήλωσε ότι η Τεχεράνη δεν θα διαπραγματευτεί με τις ΗΠΑ όσο συνεχίζονται οι ισραηλινές επιθέσεις, ενώ ένας σύμβουλος του Χαμενεΐ απείλησε τον επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA) με «συνέπειες» μετά τον πόλεμο.
Το Ιράν βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Με τον Χαμενεΐ απομονωμένο και το πυρηνικό του πρόγραμμα να έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα, η Τεχεράνη καλείται να αποφασίσει αν θα επιλέξει αντίποινα, που μπορεί να κλιμακώσουν τη σύγκρουση σε περιφερειακό επίπεδο, ή αν θα αναζητήσει διπλωματική διέξοδο μέσω εναλλακτικών καναλιών, όπως το Ομάν ή το Κατάρ, που εξετάζονται από την Ουάσινγκτον.
Το Παιχνίδι της Διπλωματίας και ο Κίνδυνος Κλιμάκωσης
Η αποτυχία της πρωτοβουλίας Τραμπ-Ερντογάν υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της διπλωματίας στη Μέση Ανατολή, όπου οι εσωτερικές δυναμικές του Ιράν, οι φόβοι για την ασφάλεια του ηγέτη του και οι εξωτερικές πιέσεις από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ περιπλέκουν κάθε προσπάθεια διαλόγου. Η κίνηση του Τραμπ να επιχειρήσει διάλογο πριν από τη στρατιωτική δράση δείχνει μια διπλή στρατηγική: από τη μια, την επιθυμία για αποκλιμάκωση μέσω διαπραγμάτευσης, και από την άλλη, την ετοιμότητα για σκληρές αποφάσεις αν η διπλωματία αποτύχει.
Καθώς η περιοχή παραμένει σε αναβρασμό, η διεθνής κοινότητα καλείται να εντείνει τις προσπάθειες για αποτροπή ενός ευρύτερου πολέμου. Η Τουρκία, παρά το ναυάγιο της Κωνσταντινούπολης, παραμένει βασικός παίκτης, ενώ η στάση του Ιράν τις επόμενες ημέρες θα κρίνει αν η διπλωματία έχει ακόμα περιθώριο ή αν η Μέση Ανατολή οδηγείται σε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση.
