Ερντογάν: «Η Ανατολία Είναι Ανοιχτό Μουσείο»
Στις 6 Αυγούστου 2025, κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Αρχαιολογικού Συμποσίου στην Άγκυρα, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε την Ανατολία «ανοιχτό μουσείο», αναδεικνύοντας την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής. Η δήλωση, που έγινε στο πλαίσιο της παρουσίασης των αρχαιολογικών επιτευγμάτων της Τουρκίας, συνοδεύτηκε από την έμφαση στην πρωτοποριακή συμβολή της χώρας στην παγκόσμια αρχαιολογία. Ωστόσο, η ρητορική του Ερντογάν και οι πολιτικές της κυβέρνησής του για την πολιτιστική κληρονομιά εγείρουν ερωτήματα για τις προτεραιότητες και τις προθέσεις πίσω από αυτές τις προσπάθειες. Βασισμένοι σε έγκυρες διεθνείς πηγές, εξετάζουμε τι σημαίνει η δήλωση αυτή και πώς η Τουρκία διαχειρίζεται το πλούσιο αρχαιολογικό της παρελθόν.
Η Ιστορική Σημασία της Ανατολίας
«Τα εδάφη της Ανατολίας φιλοξένησαν πολλά κράτη. Πίστεις και πολιτισμοί συνυφάνθηκαν, και η συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας διαμορφώθηκε στην Ανατολία», δήλωσε ο Ερντογάν. Η Ανατολία, που αποτελεί τη γεωγραφική καρδιά της σύγχρονης Τουρκίας, φιλοξένησε πολιτισμούς όπως τους Χετταίους, τους Φρύγες, τους Έλληνες, τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς. Το Γκέμπεκλι Τεπέ στη Σανλιούρφα, που χρονολογείται 7.500 χρόνια πριν από τις αιγυπτιακές πυραμίδες, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της προϊστορικής σημασίας της περιοχής. Σύμφωνα με την Anadolu Agency, ο Ερντογάν τόνισε ότι «η Ανατολία είναι ανοιχτό μουσείο», υπογραμμίζοντας την ποικιλία των αρχαιολογικών ευρημάτων, από σπήλαια μέχρι κλασικές πόλεις.
Η Τουρκία διεξάγει σήμερα περισσότερες από 250 αρχαιολογικές ανασκαφές, με εργασίες που συνεχίζονται όλο τον χρόνο, κάτι που, σύμφωνα με τον Ερντογάν, τοποθετεί τη χώρα στην πρώτη θέση παγκοσμίως σε επιφανειακές και υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες. «Κάνουμε ιστορία στην αρχαιολογία», δήλωσε, επισημαίνοντας ότι κάθε έργο αποκαλύπτει πτυχές της αρχαίας ιστορίας της Ανατολίας.
Οι Προσπάθειες Διατήρησης και οι Πολιτικές Προεκτάσεις
Η κυβέρνηση της Τουρκίας έχει επενδύσει σε έργα αποκατάστασης μνημείων, όπως ο Πύργος του Γαλατά και ο Πύργος της Παρθένου στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και στη μετατροπή ιστορικών σταθμών, όπως το Χαϊντάρπασα και το Σίρκετζι, σε πολιτιστικά κέντρα. Επιπλέον, η Τουρκία επιδιώκει την επιστροφή αρχαιοτήτων που έχουν διαρπαγεί στο παρελθόν, με τον Ερντογάν να δηλώνει ότι «εργαζόμαστε επιμελώς για να επιστρέψουμε ιστορικά αντικείμενα». Το Μουσείο Ανατολικών Πολιτισμών στην Άγκυρα, που φιλοξενεί εκθέματα από τη Χετταϊκή, Φρυγική, Ελληνική, Ρωμαϊκή και Οθωμανική περίοδο, αποτελεί κεντρικό πυλώνα αυτής της προσπάθειας.
Ωστόσο, η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κυβέρνηση Ερντογάν έχει δεχθεί κριτική. Η απόφαση να μετατραπούν μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς, όπως η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας, σε τζαμιά το 2020 και το 2024 αντίστοιχα, έχει προκαλέσει αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της UNESCO, η οποία εξέφρασε ανησυχίες για την προστασία της πολιτιστικής αξίας αυτών των μνημείων. Επιπλέον, η πρακτική χρέωσης υψηλότερων εισιτηρίων για ξένους επισκέπτες σε μουσεία, όπως το Μουσείο Ανατολικών Πολιτισμών, έχει επικριθεί ως εμποδίζουσα την πρόσβαση στην παγκόσμια κληρονομιά.
Αρχαιολογία και Εθνική Αφήγηση
Η δήλωση του Ερντογάν ότι «ελπίζουμε ότι θα συνεχίσουμε να είμαστε σε αυτά τα εδάφη μέχρι την αποκάλυψη» και η αναφορά του στην καταγραφή της κληρονομιάς «όπου πάτησε ο Τούρκος» υποδηλώνουν μια προσπάθεια σύνδεσης της αρχαιολογίας με την εθνική ταυτότητα. Αυτή η ρητορική εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής του Ερντογάν, που προωθεί την Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη με βαθιές ιστορικές ρίζες. Ωστόσο, η έμφαση σε μια εθνικιστική αφήγηση έχει εγείρει ανησυχίες για την αντικειμενικότητα στην παρουσίαση της πολυπολιτισμικής ιστορίας της Ανατολίας, η οποία περιλαμβάνει ελληνικές, ρωμαϊκές, βυζαντινές και άλλες επιρροές.
Σύμφωνα με το Hürriyet Daily News, η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε ηγέτιδα δύναμη στην αρχαιολογία, με έργα όπως η Χαττούσα, η πρωτεύουσα των Χετταίων, και η Αφροδισιάδα, που είναι στη λίστα της UNESCO. Ωστόσο, η υπερβολική συγκέντρωση εκθεμάτων σε μουσεία όπως το Μουσείο Ανατολικών Πολιτισμών έχει επικριθεί για τη δυσκολία που παρουσιάζει στους επισκέπτες να κατανοήσουν τη χρονολογική εξέλιξη των πολιτισμών.
Διεθνής Αντίκτυπος και Προκλήσεις
Η αρχαιολογία της Τουρκίας προσελκύει διεθνές ενδιαφέρον, με το Μουσείο Ανατολικών Πολιτισμών να έχει βραβευτεί ως «Ευρωπαϊκό Μουσείο της Χρονιάς» το 1997. Ωστόσο, η πολιτικοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς εγείρει ερωτήματα για τη διαφάνεια και την αντικειμενικότητα. Η μετατροπή μνημείων σε θρησκευτικούς χώρους και η έμφαση σε μια εθνική αφήγηση κινδυνεύουν να αποξενώσουν διεθνείς συνεργάτες και να περιορίσουν την πρόσβαση στην παγκόσμια κληρονομιά. Επιπλέον, η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης για μικρότερες ανασκαφές και η ανάγκη για καλύτερη εκπαίδευση των επισκεπτών αποτελούν συνεχείς προκλήσεις.
Η δήλωση του Ερντογάν ότι «η Ανατολία είναι ανοιχτό μουσείο» αντικατοπτρίζει την αναμφισβήτητη ιστορική αξία της περιοχής, αλλά και τις φιλοδοξίες της κυβέρνησής του να συνδέσει την αρχαιολογία με την εθνική ταυτότητα. Οι προσπάθειες της Τουρκίας να αναδείξει την πολιτιστική της κληρονομιά, μέσω ανασκαφών, αποκαταστάσεων και επαναπατρισμού αντικειμένων, είναι αξιοσημείωτες, αλλά οι πολιτικές αποφάσεις, όπως η μετατροπή μνημείων και η εθνικιστική ρητορική, έχουν προκαλέσει διεθνείς αντιδράσεις. Η Ανατολία παραμένει ένα «ανοιχτό μουσείο», αλλά η διαχείριση αυτού του πλούτου απαιτεί ισορροπία μεταξύ εθνικών στόχων και παγκόσμιας ευθύνης.
