Σε μια κίνηση που ρίχνει σκιές πάνω στην εύθραυστη ελπίδα για ειρήνη, ηγετικό στέλεχος της Χαμάς δήλωσε σήμερα στο Γαλλικό Πρακτορείο (AFP) ότι η παράδοση των όπλων, όπως προβλέπεται στο σχέδιο του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, είναι “εκτός συζήτησης και μη διαπραγματεύσιμη”. Η δήλωση αυτή έρχεται την ώρα που η εκεχειρία, που συμφωνήθηκε την Πέμπτη στην Αίγυπτο μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, μπαίνει σε ισχύ, με την υπόσχεση απελευθέρωσης ομήρων εντός 72 ωρών.
Για όσους παρακολουθούν το δράμα της Γάζας εδώ και δύο χρόνια, η είδηση δεν είναι εντελώς απροσδόκητη. Ο πόλεμος, που ξέσπασε με την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες – πάνω από 67.000 Παλαιστίνιους σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές της Γάζας και περίπου 1.200 Ισραηλινούς –, φαίνεται να πλησιάζει σε ένα κομβικό σταυροδρόμι. Το σχέδιο του Τραμπ, ένα φιλόδοξο 20-σημείο πλαίσιο που ανακοινώθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου, βάζει στόχο όχι μόνο την παύση του πυρός, αλλά και την πλήρη ανασυγκρότηση του παλαιστινιακού θύλακα. Περιλαμβάνει άμεση απελευθέρωση όλων των Ισραηλινών ομήρων (περίπου 48, εκ των οποίων 20 ζωντανοί) σε αντάλλαγμα για εκατοντάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους, σταδιακή αποχώρηση ισραηλινών δυνάμεων και, crucially, τον αφοπλισμό της Χαμάς μαζί με την εξορία μαχητών της.
Η πρώτη φάση: Ένα βήμα μπροστά, αλλά με παγίδες
Η συμφωνία εκεχειρίας, που τέθηκε σε εφαρμογή την Παρασκευή, σηματοδοτεί την πρώτη φάση του σχεδίου. Σύμφωνα με ανακοινώσεις από την Ουάσινγκτον και το Τελ Αβίβ, η Χαμάς συμφώνησε να απελευθερώσει τους ομήρους εντός των προθεσμικών, ενώ το Ισραήλ δεσμεύεται για ανθρωπιστική βοήθεια και μερική αποσυμπίεση. Ο Τραμπ, σε βίντεο-μήνυμα που δημοσιεύτηκε χθες, εξέφρασε αισιοδοξία: “Είμαστε πολύ κοντά στο να πετύχουμε ειρήνη στη Μέση Ανατολή”. Ακόμη και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν χαιρέτισε την εξέλιξη, καλώντας για “αποφασιστική πρόοδο”.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Πηγές από διαπραγματεύσεις στο Κάιρο αναφέρουν ότι η Χαμάς, υπό πίεση από μεσολαβητές όπως η Τουρκία και το Κατάρ, δέχεται μέρος του σχεδίου – όπως η παράδοση της διοίκησης της Γάζας σε τεχνοκρατικό παλαιστινιακό συμβούλιο. Αλλά ο αφοπλισμός; “Δεν είναι θέμα”, λένε ανώνυμες πηγές της οργάνωσης. “Τα όπλα είναι μέρος της ταυτότητάς μας, της αντίστασης κατά της κατοχής”, εξηγεί αναλυτής κοντά στην ηγεσία της Χαμάς, μιλώντας στη BBC. Αυτή η στάση δεν είναι καινούργια: Από τις πρώτες αντιδράσεις τον Οκτώβριο, η Χαμάς έχει χαρακτηρίσει το σχέδιο “προκατειλημμένο υπέρ του Ισραήλ”, αγνοώντας τα παλαιστινιακά συμφέροντα όπως η πλήρης αποχώρηση και η ίδρυση ανεξάρτητου κράτους.
Η δεύτερη φάση: Το αγκάθι του αφοπλισμού
Εδώ έρχεται το μεγάλο εμπόδιο. Η δεύτερη φάση του σχεδίου Τραμπ απαιτεί πλήρη αφοπλισμό της Χαμάς, καταστροφή στρατοπέδων και σηράγγων, και εξορία ηγετικών στελεχών. Το Ισραήλ, με πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου να επιμένει ότι “δεν θα υπάρξει ειρήνη χωρίς εξάλειψη της απειλής”, βλέπει αυτό ως μη διαπραγματεύσιμο. Ο Τραμπ, από την πλευρά του, έχει δώσει προθεσμίες: “Αποδεχτείτε ή θα δώσω πλήρη στήριξη στο Ισραήλ να ολοκληρώσει τη δουλειά”. Αλλά η Χαμάς, σύμφωνα με αναφορές της Reuters, προτείνει “μερική παράδοση όπλων” υπό εγγυήσεις ότι το Ισραήλ δεν θα επανεκκινήσει εχθροπραξίες – μια πρόταση που φαντάζει αδιέξοδο.
Πίσω από τις γραμμές, οι πιέσεις εντείνονται. Χιλιάδες Παλαιστίνιοι έχουν αρχίσει να επιστρέφουν στη Γάζα, ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες, ενώ η ανθρωπιστική κρίση παραμένει δραματική: Κατεστραμμένη υποδομή, ελλείψεις σε νερό και φάρμακα. Στο X (πρώην Twitter), σχόλια από αναλυτές όπως ο Ronen Bergman του New York Times υπογραμμίζουν ότι οι αραβικοί μεσολαβητές πιστεύουν σε “μερική λύση”, αλλά η εμπιστοσύνη είναι ελάχιστη. “Η Χαμάς χρησιμοποιεί βία κατά πολιτικών αντιπάλων της ακόμα και τώρα”, προειδοποιεί βρετανο-παλαιστίνιος ακτιβιστής John Aziz.
Προς πού οδηγεί αυτό;
Η δήλωση της Χαμάς σήμερα βάζει σε κίνδυνο όχι μόνο τη δεύτερη φάση, αλλά και την ίδια την εκεχειρία. Με διαπραγματεύσεις να συνεχίζονται στην Αίγυπτο και διεθνή σύνοδο να προγραμματίζεται για αύριο με συμμετοχή Τραμπ, Μακρόν και άλλων, το κρίσιμο ερώτημα είναι: Θα υπάρξει συμβιβασμός; Για την ώρα, η άρνηση αφοπλισμού θυμίζει ότι η ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν είναι απλώς ζήτημα χαρτιού – είναι μάχη ταυτοτήτων, ιστορίας και εμπιστοσύνης. Οι οικογένειες των ομήρων περιμένουν με κομμένη την ανάσα, ενώ η Γάζα, ο “ανοιχτός τάφος” του πολέμου, ζητά απλώς μια ανάσα ζωής. Θα ακούσει κανείς;