Σε μια κίνηση που θυμίζει στρατηγικό σκάκι σε παγκόσμια κλίμακα, η Κίνα επέβαλε χθες νέους περιορισμούς στις εξαγωγές σπανίων γαιών –αυτών των «μαγικών» μετάλλων που κρύβονται πίσω από τα smartphones, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τα μαχητικά αεροσκάφη. Οι νέοι κανόνες, που εστιάζουν σε τεχνολογίες επεξεργασίας και χρήσεις με στρατιωτικό ή ημιαγωγικό προφίλ, προκαλούν συναγερμό στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, εν μέσω εμπορικών διαπραγματεύσεων και ενόψει συνάντησης Τραμπ-Σι τον επόμενο μήνα. Με την Κίνα να ελέγχει το 90% της παγκόσμιας παραγωγής, αυτή η εξέλιξη δεν είναι απλώς εμπορική – είναι γεωπολιτικό όπλο που μπορεί να «παγώσει» αλυσίδες εφοδιασμού και να αλλάξει ισορροπίες ισχύος.
Οι σπάνιες γαίες, 17 στοιχεία του περιοδικού πίνακα όπως το νεοδύμιο και το δυσπρόσιο, δεν είναι τόσο σπάνιες όσο ακούγονται, αλλά η επεξεργασία τους είναι ένα μυστικό που η Κίνα έχει κάνει δικό της. Από εργοστάσια όπως αυτό στο Lianyungang, όπου εργάτες φορτώνουν χώμα πλούσιο σε αυτά τα μέταλλα για εξαγωγή, η χώρα αυτή εξάγει προϊόντα που τροφοδοτούν τα πάντα: από τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων μέχρι τους ραντάρ πυραύλων. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εμπορίου της Κίνας, οι νέοι περιορισμοί –που ισχύουν άμεσα– απαιτούν άδειες για εξαγωγές τεχνολογιών εξόρυξης, τήξης και κατασκευής μαγνητών, καθώς και για ξένες εταιρείες που χρησιμοποιούν κινεζικές μεθόδους.
Τι Αλλάζει: Στόχος οι «Διπλής Χρήσης» Εφαρμογές
Οι κανόνες δεν είναι γενικοί – είναι ακριβείς και στοχευμένοι. Εξαγωγές που αφορούν rare earths σε προηγμένες τσιπ μνήμης, υπολογιστές και τεχνητή νοημοσύνη με πιθανή στρατιωτική χρήση θα εξετάζονται «περίπτωση-περίπτωση», δήλωσε το υπουργείο, προκειμένου να «προφυλάξουν την εθνική ασφάλεια» και να εμποδίσουν χρήσεις σε «ευαίσθητους τομείς». Αυτό σημαίνει ότι εταιρείες όπως η Nvidia, που βασίζονται σε δυσπρόσιο για θερμοσταθερές πυκνωτές σε τσιπ, μπορεί να δουν καθυστερήσεις ή μπλοκαρίσματα.
Η Κίνα, που επεξεργάζεται το 99% του παγκόσμιου δυσπροσίου, έχει ιστορικό: Το 2010 έκοψε τις εξαγωγές στην Ιαπωνία σε διπλωματική κρίση, ενώ από το 2023-2025 έχει περιορίσει gallium, germanium και άλλα, ως απάντηση σε αμερικανικούς δασμούς. Τώρα, εν μέσω διαπραγματεύσεων ΗΠΑ-Κίνας και πριν από τη συνάντηση Τραμπ-Σι στην APEC στη Νότια Κορέα, αυτό το βήμα λειτουργεί ως «χαρτί» στο τραπέζι των συνομιλιών. Αμερικανοί βουλευτές, μόλις χθες, ζήτησαν ευρύτερες απαγορεύσεις εξαγωγών εξοπλισμού τσιπ στην Κίνα, εντείνοντας την ένταση.
Οι Παγκόσμιες Σκιές: Από το Πεντάγωνο στα Αυτοκίνητα
Οι συνέπειες είναι άμεσες και πολυεπίπεδες. Στις ΗΠΑ, όπου η εξάρτηση από κινεζικά rare earths φτάνει το 100% για ορισμένα, το Πεντάγωνο βλέπει απειλή στην παραγωγή F-35 και πυραύλων – υλικά που χρειάζονται για μαγνήτες σε κινητήρες και ραντάρ. Μια ανάλυση του CSIS προειδοποιεί ότι, ακόμα και με νέα εργοστάσια όπως αυτό της MP Materials στην Καλιφόρνια, η αμερικανική παραγωγή μαγνητών θα καλύπτει λιγότερο από 1% της κινεζικής έως το τέλος του 2025.
Στην Ευρώπη και την Ασία, εταιρείες όπως η General Motors και η Apple σπεύδουν να διαφοροποιήσουν εφοδιασμούς, με συμφωνίες όπως αυτή της GM με MP για μαγνήτες σε EV. Στην Ιαπωνία και την Αυστραλία, επενδύσεις σε ορυχεία όπως της Lynas δείχνουν την κούρσα για εναλλακτικές. Ωστόσο, ειδικοί από το Chatham House εκτιμούν ότι μακροπρόθεσμοι περιορισμοί θα βλάψουν την αμερικανική αμυντική βιομηχανία, δίνοντας πλεονέκτημα στην Κίνα σε τεχνολογίες όπως τα μαχητικά 6ης γενιάς.
Ένα Παιχνίδι Μεγάλου Κινδύνου
Αυτή η εξέλιξη δεν είναι μόνο εμπορική – είναι υβριδικός πόλεμος για πόρους. Η Κίνα, βλέποντας τις ΗΠΑ να περιορίζουν εξαγωγές AI τσιπ, ανταποδίδει με «έξυπνους» ελέγχους, διατηρώντας το μονοπώλιό της. Για την παγκόσμια οικονομία, που βασίζεται σε αυτά τα μέταλλα για πράσινη μετάβαση και αμυντική υπεροχή, η ερώτηση είναι απλή: Θα βρεθεί συμβιβασμός στην APEC, ή θα δούμε νέα «εμπάργκο» που θα ανεβάσουν τιμές και θα καθυστερήσουν καινοτομίες; Οι αγορές ήδη αντιδρούν, με μετοχές τσιπ να πέφτουν, ενώ η Δύση επενδύει βιαστικά σε εναλλακτικές.