Σε μια ανησυχητική τάση που δείχνει πόσο βαθιά επηρεάζουμε ο ένας τον άλλο – και το περιβάλλον – τα ζώα, από τα κατοικίδια μέχρι τα θαλάσσια θηλαστικά, αναπτύσσουν όλο και συχνότερα χρόνιες παθήσεις που παλιότερα θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινα προβλήματα. Καρκίνος, διαβήτης, παχυσαρκία και αρθρίτιδα εξαπλώνονται πλέον σε γάτες, σκύλους, αγελάδες, χοίρους και ακόμα και θαλάσσιες χελώνες, λόγω γενετικών, διατροφικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που μοιραζόμαστε. Μια νέα έρευνα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών προτείνει ενιαίο μοντέλο για την κατανόηση και πρόληψη αυτών των ασθενειών, με ευρύτερες επιπτώσεις και στην ανθρώπινη υγεία.
Η μελέτη, δημοσιευμένη στις 11 Νοεμβρίου 2025 στο περιοδικό Risk Analysis από την Εταιρεία Ανάλυσης Κινδύνων (Society for Risk Analysis), αναλύει πώς οι μη μεταδοτικές χρόνιες παθήσεις (NCDs) –όπως ο καρκίνος, η παχυσαρκία και ο διαβήτης– αυξάνονται παγκοσμίως σε διάφορα είδη ζώων. Η επικεφαλής της έρευνας, η κτηνίατρος και επιστήμονας ζώων Αντωνία Ματαράγκα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, προτείνει ένα νέο πλαίσιο αξιολόγησης κινδύνων βασισμένο σε στοιχεία, που μπορεί να βοηθήσει τόσο στην κτηνιατρική όσο και στη δημόσια υγεία. «Οι ίδιοι παράγοντες που επηρεάζουν τα ζώα, όπως η ρύπανση και η κακή διατροφή, απειλούν και εμάς», τονίζει η Ματαράγκα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για διεπιστημονική προσέγγιση.
Γενετικοί και Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Μια Κοινή «Συνταγή» Ασθενειών
Η έρευνα εξετάζει πολλαπλούς λόγους πίσω από αυτή την επιδημία. Γενετικά, η επιλεκτική εκτροφή παίζει ρόλο: Σκύλοι και γάτες που «σχεδιάζονται» για εμφάνιση, καθώς και ζώα εκτροφής για παραγωγικότητα (π.χ. αγελάδες και χοίροι), εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά διαβήτη και προβλημάτων καρδιάς, όπως η νόσος της μιτροειδούς βαλβίδας. Περιβαλλοντικά, η ρύπανση, η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης και το στρες επιταχύνουν την εμφάνιση παθήσεων. Η κλιματική αλλαγή και η αστικοποίηση εντείνουν το πρόβλημα: Οι θερμικές νησίδες στις πόλεις αυξάνουν την παχυσαρκία σε κατοικίδια, ενώ η θέρμανση των ωκεανών συνδέεται με καρκίνο σε θαλάσσιες χελώνες και ψάρια.
Συγκεκριμένα παραδείγματα από την έρευνα:
- Παχυσαρκία σε κατοικίδια: Περίπου 50-60% γάτων και σκύλων είναι υπέρβαρα, οδηγώντας σε αύξηση διαβήτη στις γάτες κατά 20% ετησίως.
- Αρθρίτιδα σε εκτροφεία: Σε χοίρους εντατικής εκτροφής, το 20% αναπτύσσει οστεοαρθρίτιδα λόγω περιορισμένης κίνησης.
- Καρκίνος σε θαλάσσια είδη: Φάλαινες beluga εμφανίζουν γαστρεντερικούς καρκίνους, ενώ ψάρια σε ρυπασμένα λιμάνια έχουν ποσοστά ήπατος καρκίνου 15-25% λόγω χημικών όπως PAHs και PCBs. Επίσης, καλλιεργούμενα σολομόσπορα Atlantic πάσχουν από καρδιομυοπάθεια.
Αυτές οι τάσεις αντικατοπτρίζουν ανθρωπογενείς αλλαγές: Απώλεια βιοποικιλότητας, ρύπανση και κλιματική κρίση ενισχύουν την έκθεση σε τοξίνες, ενώ η εντατική γεωργία προκαλεί διατροφικές ανισορροπίες.
Ένα Ενιαίο Μοντέλο για Παρακολούθηση και Πρόληψη
Το προτεινόμενο μοντέλο της Ματαράγκα ενώνει στοιχεία από κτηνιατρική, περιβαλλοντική επιστήμη και δημόσια υγεία, προτείνοντας:
- Παρακολούθηση: Σύστημα δεδομένων για NCDs σε διάφορα είδη, με έμφαση σε γενετικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες.
- Διαχείριση: Στρατηγικές όπως βελτιωμένη διατροφή, μείωση ρύπανσης και γενετική ποικιλία σε εκτροφές.
- Σύνδεση με ανθρώπινη υγεία: Οι παράλληλοι παράγοντες (π.χ. παχυσαρκία από καθιστική ζωή) δείχνουν ότι η προστασία ζώων ωφελεί και εμάς.
Η έρευνα καλεί για περισσότερη διεπιστημονική συνεργασία, καθώς «η αύξηση NCDs στα ζώα είναι σήμα κινδύνου για την παγκόσμια υγεία», σύμφωνα με τη Ματαράγκα.
Γιατί Αφορά Όλους Μας;
Αυτή η «ζωοανθρωπογενής» επιδημία υπενθυμίζει ότι η υγεία δεν γνωρίζει σύνορα ειδών. Με την κλιματική αλλαγή να εντείνει τις απειλές, η πρόληψη –από καλύτερη διατροφή κατοικίδιων μέχρι μείωση ρύπανσης– μπορεί να προστατεύσει και ζώα και ανθρώπους. Η ελληνική έρευνα, από ένα ίδρυμα με μακρά παράδοση σε κτηνιατρική, βάζει τα θεμέλια για παγκόσμια δράση. Σε έναν κόσμο όπου μοιραζόμαστε πλανήτη, η υγεία των ζώων είναι και δική μας υπόθεση.
Photo: Pexels Mikhail Nilov