Αρχαίες Πανδημίες: Πώς 214 Παθογόνα Αποκαλύπτουν την Εξέλιξη της Υγείας μας
Μια πρωτοποριακή μελέτη, δημοσιευμένη στις 11 Ιουλίου 2025 στο Nature από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, αποκαλύπτει DNA από 214 αρχαία παθογόνα σε προϊστορικούς ανθρώπους, προσφέροντας μια μοναδική ματιά στην απαρχή των ζωονόσων –ασθενειών που μεταδίδονται από ζώα σε ανθρώπους. Η έρευνα, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Έσκε Βίλερσλεβ, εντόπισε την παλαιότερη γνωστή απόδειξη της πανούκλας (Yersinia pestis), χρονολογούμενη πριν από 5.500 χρόνια, μαζί με παθογόνα όπως η λέπρα (Mycobacterium leprae), η διφθερίτιδα (Corynebacterium diphtheriae), και μικρόβια που σχετίζονται με οδοντικές λοιμώξεις, όπως ο Streptococcus.
Η ομάδα ανέλυσε DNA από 1.313 ανθρώπινα υπολείμματα, ηλικίας από 2.000 έως 37.000 ετών, από 80 αρχαιολογικές τοποθεσίες στην Ευρασία, με έμφαση σε περιοχές όπως η Δανία, η Ρωσία και η Κεντρική Ασία. Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι ζωονόσοι εμφανίστηκαν πριν από 6.500 χρόνια, με την έλευση της γεωργίας και της εξημέρωσης ζώων, όπως αγελάδες, πρόβατα και χοίροι. Η μετάβαση από τον κυνηγετικό τρόπο ζωής στην κτηνοτροφία αύξησε την επαφή ανθρώπων-ζώων, δημιουργώντας «τέλειες συνθήκες» για τη μετάδοση ασθενειών. Οι μεταναστεύσεις των βοσκών της Στέπας του Πόντου, πριν από περίπου 5.000 χρόνια, επιτάχυναν την εξάπλωση, με αποτέλεσμα πιθανές πληθυσμιακές καταρρεύσεις, όπως στη Νεολιθική Ευρώπη.
Η μελέτη αποκάλυψε ότι το Yersinia pestis εξελίχθηκε από ήπιο παθογόνο σε φονικό βακτήριο, με δείγματα από τη Σουηδία και τη Ρωσία να δείχνουν γενετικές μεταλλάξεις που το κατέστησαν ικανό να προκαλεί μαζικές επιδημίες. Επιπλέον, εντοπίστηκαν παθογόνα όπως ο ιός της ηπατίτιδας Β και βακτήρια που προκαλούν σηψαιμία, υποδεικνύοντας ότι οι αρχαίες κοινωνίες αντιμετώπιζαν πολύπλοκες λοιμώξεις. Σύμφωνα με το ScienceDaily (11 Ιουλίου 2025), τα δεδομένα αποκάλυψαν 1.321 περιπτώσεις λοιμώξεων, με το 18% των δειγμάτων να φέρει παθογόνα, κυρίως σε δόντια και οστά.
«Η κατανόηση του πώς οι ασθένειες εξελίχθηκαν μας βοηθά να προβλέψουμε μελλοντικές απειλές», δήλωσε ο Μάρτιν Σικόρα, πρώτος συγγραφέας, στο The New York Times (10 Ιουλίου 2025). Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα αρχαία παθογόνα μοιράζονται γενετικές ομοιότητες με σύγχρονες απειλές, όπως ο SARS-CoV-2, γεγονός που μπορεί να καθοδηγήσει την ανάπτυξη εμβολίων. Το Live Science (11 Ιουλίου 2025) αναφέρει ότι η μελέτη εντόπισε 23 είδη μικροβίων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που προκαλούν περιοδοντίτιδα, υποδεικνύοντας ότι η στοματική υγεία επηρέαζε τη διάδοση λοιμώξεων.
Η έρευνα, χρηματοδοτούμενη από το Ίδρυμα Lundbeck και το Wellcome Trust, υπογραμμίζει τη σημασία της γεωργικής επανάστασης ως «κρίσιμη στιγμή» για την ανθρωπότητα, αλλά και ως αφετηρία για την εξάπλωση ασθενειών που ακόμα μας επηρεάζουν. Με το 60% των σύγχρονων λοιμωδών ασθενειών να είναι ζωονόσοι, η μελέτη προσφέρει ένα «χάρτη» για την πρόληψη μελλοντικών πανδημιών, ενώ αποκαλύπτει πώς οι προϊστορικές μας επιλογές διαμόρφωσαν την υγεία μας.
