Στα ελληνικά σχολεία του 2025, η μάθηση δεν είναι πάντα μια χαρούμενη ανακάλυψη – συχνά γίνεται μια υποχρεωτική ρουτίνα που πνίγει την περιέργεια και γεννά απογοήτευση. Μελέτες δείχνουν ότι πάνω από το 20% των εφήβων αναφέρει υψηλά επίπεδα άγχους λόγω σχολικών απαιτήσεων, ενώ η αποχή από δραστηριότητες αυξάνεται, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Πίσω από αυτή την εικόνα κρύβονται “αθέατες πιέσεις” της παθητικής μάθησης: ένα μοντέλο όπου τα παιδιά απορροφούν γνώσεις χωρίς ενεργή συμμετοχή, οδηγώντας σε βαρεμάρα, απάθεια και, τελικά, απέχθεια για το σχολείο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Και πώς μπορούμε να το αλλάξουμε;
Η Παθητική Μάθηση: Μια Σιωπηλή Παγίδα
Η παθητική μάθηση βασίζεται σε παραδόσεις, σημειώσεις και απομνημόνευση, όπου ο μαθητής είναι “παρατηρητής” και όχι “συμμέτοχος”. Σύμφωνα με έρευνες, αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε συμπεριφορές αποσύνδεσης: τα παιδιά γίνονται παθητικά, χάνουν την προσοχή τους και εγκαταλείπουν εύκολα μπροστά σε προκλήσεις, νιώθοντας βαρεμάρα ή ακόμα και θυμό για την παρουσία τους στην τάξη. Στην Ελλάδα, όπου το εκπαιδευτικό σύστημα εστιάζει σε εξετάσεις και βαθμούς, αυτή η μέθοδος εντείνει το πρόβλημα. Μια πρόσφατη ανάλυση δείχνει ότι οι μαθητές περνούν ώρες σε “μη εμπνευσμένες” δραστηριότητες, με αποτέλεσμα να βλέπουν το σχολείο ως “υποχρέωση” και όχι ως χώρο εξερεύνησης.
Η συνέπεια; Τα παιδιά “συρρικνώνονται” συναισθηματικά: νιώθουν ανεπαρκή, πιεσμένα και μη ικανά, κάτι που ενισχύεται από την έλλειψη ευκαιριών για κριτική σκέψη ή πρωτοβουλίες. Σε έρευνα για νηπιαγωγεία, εκπαιδευτικοί παρατηρούν ότι τα παιδιά γίνονται αδιάφορα και διστακτικά να συμμετέχουν, προτιμώντας την απομόνωση από την ενεργή εμπλοκή.
Δομικές Πιέσεις: Από το Σύστημα στην Καθημερινότητα
Στην Ελλάδα, το εκπαιδευτικό σύστημα αντιμετωπίζει χρόνια προκλήσεις που ενισχύουν αυτές τις πιέσεις. Η έμφαση στις πανελλαδικές εξετάσεις δημιουργεί ένα “κλίμα φόβου” από νωρίς: μαθητές μεγαλύτερων τάξεων αναφέρουν σταθερή πίεση μελέτης, περιορισμένο χρόνο και υπερβολικές εργασίες, που οδηγούν σε άγχος, ανησυχία και κατήφεια. Για παράδειγμα, η προετοιμασία για εισαγωγή σε πανεπιστήμια βάζει τα παιδιά υπό έντονο στρες από την εφηβεία, κάνοντας το σχολείο να μοιάζει με “μαραθώνιο επιβίωσης” αντί για χώρο ανάπτυξης.
Επιπλέον, η δημογραφική κρίση –με λιγότερα παιδιά και συγχωνεύσεις σχολείων σε αγροτικές περιοχές– προσθέτει πίεση: μαθητές σε απομακρυσμένα νησιά ταξιδεύουν με βάρκα για να φτάσουν στο σχολείο, ενώ η έλλειψη πόρων περιορίζει καινοτόμες μεθόδους. Παράλληλα, μαθησιακές δυσκολίες αγνοούνται συχνά, με παιδιά να νιώθουν αποκλεισμένα λόγω μη προσαρμοσμένων προγραμμάτων. Η έρευνα του ΠΟΥ επιβεβαιώνει: στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα, η σχολική πίεση αυξάνεται, με τα κορίτσια να πλήττονται περισσότερο, οδηγώντας σε μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Οι Συνέπειες: Από την Απάθεια στην Αποτυχία
Αυτές οι αθέατες πιέσεις δεν μένουν αθώες. Τα παιδιά που “μισούν” το σχολείο δείχνουν χαμηλή κίνητρο, υψηλή αποτυχία και ακόμα και προβλήματα συμπεριφοράς. Σε δείγματα ελλήνων εφήβων, η πίεση συνδέεται με συμπτώματα όπως αϋπνία, μείωση συγκέντρωσης και κοινωνική απομόνωση. Χειρότερα, οδηγεί σε μαθητική διαρροή: παιδιά με δυσκολίες νιώθουν “αόρατα” και εγκαταλείπουν, εντείνοντας τον κύκλο αποτυχίας. Σύμφωνα με στατιστικά, η Ελλάδα υστερεί σε δεξιότητες κριτικής σκέψης, με μόνο λίγους μαθητές να ξεχωρίζουν σε διεθνείς δοκιμασίες όπως η PISA, ενώ πολλοί παλεύουν με βασικές γνώσεις.
Προς Αλλαγή: Από την Παθητικότητα στην Ενεργή Συμμετοχή
Η καλή είδηση είναι ότι η αλλαγή είναι εφικτή. Πρόσφατες πρωτοβουλίες, όπως τα “μοντέλα δημόσια σχολεία” και προγράμματα ενεργούς πολίτη, προωθούν δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη και η συνεργασία. Εκπαιδευτικοί προτείνουν διαφοροποιημένη διδασκαλία, με λιγότερη απομνημόνευση και περισσότερα projects, για να μετατρέψουν το σχολείο σε “χώρο έμπνευσης”. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν ενισχύοντας την οικογενειακή υποστήριξη και περιορίζοντας την πίεση, ενώ το σύστημα χρειάζεται μεταρρυθμίσεις για έγκαιρη ανίχνευση δυσκολιών και εκπαίδευση δασκάλων σε ενεργητικές μεθόδους.
Τα παιδιά δεν “μισούν” τη μάθηση – μισούν την παθητική πίεση που την πνίγει. Με μικρές αλλαγές, το σχολείο μπορεί να γίνει σύμμαχος, όχι εχθρός, ανοίγοντας πόρτες σε ένα μέλλον γεμάτο περιέργεια και χαρά.
