Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη: Η Κρυφή Ιστορία που δεν Ξέρεις
Η Λιγότερο Γνωστή Ιστορία του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη
Η ανάγκη να τιμηθούν οι αμέτρητοι ανώνυμοι πεσόντες στα πεδία των μαχών παραμένει διαχρονική, επιβεβαιώνοντας το γνωμικό του Ηράκλειτου: «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς». Η κατασκευή επιτύμβιων μνημείων για τους αφανείς ήρωες έχει ρίζες στην αρχαιότητα, με τελετές και θυσίες στα κενοτάφια, παρόμοιες με αυτές των ταφών.
Πολλοί αγνοούν ότι το πρώτο ηρώο που μοιάζει με το γνωστό Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην Ελλάδα δεν είναι της Αθήνας αλλά της Σύρου, κατασκευασμένο ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Το 1858, ο δημογέροντας Ζαννής Βούρος ζήτησε από τον δήμαρχο Αμβρόσιο Δαμαλά την ανέγερση μνημείου για τους πεσόντες της Επανάστασης. Το αίτημα επανήλθε το 1880 και το έργο ολοκληρώθηκε το 1887 από τον γλύπτη Γεώργιο Βιτάλη, ο οποίος δημιούργησε μια ημίγυμνη γυναικεία μορφή που χαράζει νεκρολογία πάνω σε μαρμάρινη στήλη, με ένα λιοντάρι που συμβολίζει «την Ελλήνων ανδρεία ηρεμούσαν». Το μνημείο μεταφέρθηκε τελικά στον Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου βρίσκεται σήμερα.
Παράλληλα, από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κράτη όπως η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Πορτογαλία ανέγειραν αντίστοιχα μνημεία για τους άγνωστους πεσόντες τους. Στην Ελλάδα, το 1921 η εφημερίδα «Εσπερινή» πρότεινε τη δημιουργία μνημείου για τον «άγνωστο τσολιά», καθώς σχεδόν κάθε ελληνική οικογένεια είχε θρηνήσει κάποιον νεκρό στο Μέτωπο.
Η κατασκευή του μνημείου στην Αθήνα, στο χώρο των παλαιών ανακτόρων, αποτέλεσε πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων. Το 1925, μετά από διαγωνισμό που κέρδισε ο αρχιτέκτονας Εμμανουήλ Λαζαρίδης και με τη γλυπτική πρόταση του Θωμά Θωμόπουλου (μετέπειτα αντικαταστάτη από τον Φωκίωνα Ρωκ), το μνημείο χωροθετήθηκε επίσημα το 1929 με την έγκριση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο ίδιος υπογράμμισε το συμβολισμό της μετατροπής των παλαιών ανακτόρων σε Βουλή, καθώς το μνημείο τιμά την θυσία που υπερασπίζεται τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Το μνημείο αναπαριστά έναν νεκρό στρατιώτη, που κρατά ασπίδα και φορά κράνος, σε στάση έτοιμη να συνεχίσει τον αγώνα. Στις πλευρές του χαράσσονται αποσπάσματα του Θουκυδίδη και οι μάχες από τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Μικρασιατική Εκστρατεία, καθώς και τις επιχειρήσεις σε Ρωσία, Κορέα και Κύπρο. Η τιμητική φύλαξη ανατίθεται στον λόχο της Προεδρικής Φρουράς, ενώ το φως από το Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας καίει διαρκώς στο κέντρο του κενοταφίου.
Ο Τύπος της εποχής, παρά τις αντιρρήσεις για τον χώρο και τις αλλαγές στο σχέδιο, υποδέχτηκε θετικά το έργο. Κάποιες εφημερίδες επισήμαναν τη σημασία του σε σχέση με την έντονη διασκέδαση της εποχής, άλλες τόνισαν τον εθνικό συμβολισμό:
«Πας όστις έχασε αγαπημένην ύπαρξιν κατ’ αυτούς θα είναι υπερήφανος εις την θέαν του μνημείου τούτου. Θα ανήκει εις ένα έκαστον τιμημένον νεκρόν πολεμιστή, χωρίς να έχει το ιδιαίτερον όνομά του και θα ανήκει σε όλους… Ητο καιρός να ενθυμηθώμεν ιερόν καθήκον, την έκφρασην τιμής, ευγνωμοσύνης, σεβασμού της φυλής προς τον άγνωστον στρατιώτην…»
Τα αποκαλυπτήρια πραγματοποιήθηκαν στις 25 Μαρτίου 1932, συμπληρώνοντας έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της μνήμης και τιμής για όλους τους ανώνυμους ήρωες της Ελλάδας.
